iok2u.com แหล่งรวมข้อมูลข่าวสารเรื่องราวน่าสนใจเพื่อการศึกษาแลกเปลี่ยนและเรียนรู้

ยืนหยัด เข้มแข็ง และกล้าหาญ (Stay Strong & Be Brave)
ขอเป็นกำลังใจให้คนดีทุกคนในการต่อสู้ความอยุติธรรม ในยุคสังคมที่คดโกงยึดถึงประโยชน์ส่วนตนและพวกฟ้องมากกว่าผลประโยชน์ส่วนรวม จนหลายคนคิดว่าพวกด้านได้อายอดมักได้ดี แต่หากยึดคำในหลวงสอนไว้ในเรื่องการทำความดีเราจะมีความสุขครับ
Pay It Forward เป้าหมายเล็ก ๆ ในการส่งมอบความดีต่อ ๆ ไป
เว็ปไซต์นี้เกิดจากแรงบันดาลใจในภาพยนต์เรื่อง Pay It Forward ที่เล่าถึงการมีเป้าหมายเล็ก ๆ กำหนดไว้ให้ส่งมอบความดีต่อไปอีก 3 คน หากใครคิดว่ามันมีประโยชน์ก็สามารถนำไปเผยแพร่ต่อได้เลยโดยไม่ต้องตอบแทนกลับมา อยากให้ส่งต่อเพื่อถ่ายทอดต่อไป
มิสเตอร์เรน (Mr. Rain) และมิสเตอร์เชน (Mr. Chain)
Mr. Rain และ Mr. Chain สองพี่น้องในโลกออฟไลน์และออนไลน์ที่จะมาร่วมมือกันสร้างสื่อสารสนเทศ เพื่อเผยแพร่ให้ความรู้ในเรื่องราวต่างๆ มากมายสร้างสังคมในการเรียนรู้ หากใครคิดว่ามันมีประโยชน์ก็สามารถนำไปเผยแพร่ต่อได้เลยโดยไม่ต้องตอบแทนกลับมา
Waranon ไทย ลำปาง เริ่มต้นจากหินภูเขาไฟไปหินลับมีดสู่การพัฒนาแหล่งดินขาว
 

เริ่มต้นจาก หินภูเขาไฟ ไปหินลับมีด สู่การพัฒนาแหล่งดินขาว แปรรูปเป็นชามตราไก่ ของดีเมืองลำปาง

ปลายอาทิตย์แรกของ ต้นเดือนธันวาคมที่ผ่านมา ข้าพเจ้าได้มีโอกาสร่วมเดินทางไปสังเกตุการณ์ สถานที่ที่น่าสนใจที่มีลักษณะเด่นทางด้าน ธรณีวิทยา ภูมิประเทศอันโดดเด่นสวยงาม วัตถุดิบทางธรรมชาติ และเรื่องราวอันน่าสนใจ ที่อาจจะเกี่ยวข้องกับ ชีวิตความเป็นอยู่ ศิลปวัฒนธรรม และ เศรษฐกิจ และ ของดีต่างๆ ของเมืองลำปาง ร่วมกับคณะทำงานผสมผสานกันระหว่าง กรมทรัพยากรธรณี ทรัพยากรธรณีเขต 1 ลำปาง และ สมาคมธรณีวิทยาแห่งประเทศไทย ในการที่จะหาช่องทางส่งเสริมและสนับสนุนโครงการ อุทยานธรณีลำปาง Lampang Geopark ให้เป็นที่เลื่องลือ และรู้จักแก่คนทั่วไป มากยิ่งขึ้น

หนึ่งในเรื่องราวที่โดดเด่นของเมืองลำปาง นอกจาก รถม้า และ สถานีโทรทัศน์ช่อง 8 ลำปางแล้ว ข้าพเจ้าคิดว่า เรื่องราวของดินขาวและชามตราไก่ ที่มีอัตลักษณ์เป็นของตัวเอง ที่สามารถส่งออกไปขายทั่วประเทศ และ ต่างประเทศ นั้น น่าจะเป็นที่รู้จักของคนทั่วไป และ มีส่วนเกี่ยวข้องกับคนลำปาง ไม่มากก็น้อย

มีเรื่องเล่ากันว่า มีคนจีนอพยพคนหนึ่ง ชื่อ อาปาอี้ ฉินซิมหยู (หากสะกดชื่อผิดก็ต้องขออภัยด้วยครับ) อพยพไปอยู่เชียงใหม่ สังเกตุเห็นว่าชาวบ้านนิยมใช้หินลับมีดสีขาวๆ กัน แต่จากประสบการณ์ตั้งแต่อยู่เมืองจีนว่า หินหน้าตาแบบนี้ น่าจะ เป็นหินชนิดเดียวกันกับหินที่ให้ดินขาว ที่เอามาปั้นถ้วยชามเครื่องเคลือบราคาแพงในประเทศจีน (น่าจะให้ปริญญาเกียรตินิยมสาขาธรณีวิทยา จังเลย)

ในปี 2498 ท่านก็ดั้นด้นมาตามหาแหล่งหินลับมีดจนพบที่ อำเภอแจ้ห่ม จังหวัดลำปาง แล้วจึงนำดินขาว และ หินสีขาวจากบริเวณนี้ ไปทดลองปั้น และ เผาเป็นเครื่องปั้นดินเผา ผลที่ออกมาก็ได้ใกล้เคียงกับเครื่องปั้นดินขาวในประเทศจีน นั่นก็คือที่มาของการพัฒนาไปสู่การค้นพบแหล่งดินขาวขนาดใหญ่ที่สำคัญของประเทศ

ในมุมมองของนักธรณีวิทยาแบบข้าพเจ้า ที่เป็นแล้วรักษาไม่หายนี้ ข้าพเจ้าเห็นว่า ตัวดินขาวนี้ เป็นส่วนที่ผุพังและแปรเปลี่ยนสภาพของหินเดิม คือหินไรโอไรต์ Ryorite ที่เป็นหินภูเขาไฟชนิดหนึ่ง

หิน Ryolite นี้ ก่อกำเนิดมาจากใต้โลก มีต้นกำเนิดจากหินร้อนหลอมเหลว Magma ที่อาจจะมาจากการหลอมเหลวของหินที่มีต้นกำเนิดบนบก เช่นหินทราย Sandstone หรือแม้กระทั่ง หินแกรนิต ที่มีการหลอมเหลวซ้ำ ก็เป็นได้
ตัวหิน Ryolite นี้ ประกอบด้วยผลึกขนาดจิ๋ว ที่อาจจะมองด้วยตาเปล่าไม่เห็น มี ปริมาณแร่ ซิลิก้า Silica สูง ก็คือ อุดมไปด้วยแร่ควอซท์ หรือหินเขี้ยวหนุมาน และ แร่เฟลสปาร์ หรือหินฟันม้า รวมกันเกือบ 100%
ดังนั้น หิน Rhyorite ที่มีผลึกแร่ขนาดจิ๋ว ถ้าเคาะให้แตกดีๆ จะมีพื้นผิวเรียบ จึงมีความแข็งถึง 6-7 Moh scale ในขณะที่มีดเหล็กทั่วไป มีความแข็งแค่ 5.5 Moh scale ทำให้ คนลำปางในอดีต ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น นำมาเป็นหินลับมีด คุณภาพสูง และ เอาออกไปขายทั่วภาคเหนือมานานนับร้อยปีแล้ว
เขาว่ากันว่า ตัวหิน Ryolite นี้ ตอนที่ยังเป็นหินหนืด ยังไม่แข็งตัวนั้น อาจจะมีน้ำ Water vapor เป็นส่วนประกอบได้ถึง 7-8% ซึ่งอาจเป็นสาเหตุหลักที่ทำให้จุดหลอมเหลวของ หินหนืด นี้ต่ำลง เมื่อเที่ยบกับ หินบะซอลท์
อย่างไรก็ตาม ตัวหินหนืด Ryolitic magma นี้ จะมีความเหนียวหนืด highly viscosity กล่าวคือ ไหลยาก ก็คงคล้ายๆกับน้ำผึ้งเหนียวๆ ดังนั้น เมื่อเวลาพยายามดันตัวไหลโผล่ขึ้นมาบนพื้นผิว จึงมักจะเกิดการระเบิดที่รุนแรง หรือบางที่ก็พ่นกระจาย ออกไปเป็นฝุ่นผง (ถ้าใครเคยดูหนังเรื่อง ปอมเปอี ที่ภูเขาไฟระเบิด ไล่หลังพระเอกนางเอกขี่ม้าหนีกำแพงผงฝุ่นร้อน Pyroclastic rocks ก่อนที่จะลงจากหลังม้ามาจุ๊บกัน นั้น ก็อาจจะเทียบได้ใกล้เคียงกัน กับการระเบิดของ ภูเขาไฟที่เป็นหิน Rhyolite ทั่วๆไปได้ดี) การออกมาพ้นโผล่บนพื้นผิวโลก จึงเป็นแบบพ่น ระเบิด มากกว่าที่จะไหลเป็นสายธารลาวาแดงเดือด แบบหินบะซอลท์
ตามตำราเขาบอกว่า ตัว Rhyolite magma หรือ Lava นั้น มีอุณหภูมิต่ำ เพียง 800 - 1,000°C เท่านั้น ไม่เหมือน หินบะซอล์ท ที่มีอุณหภูมิสูงถึง 1,100 -1,200 °C แต่สิ่งที่ต่างกันคือ ปริมาณน้ำ Water vapor and gas ที่อยู่ในเนื้อ Rhyolite Lava ที่มีมากกว่า Basalt อย่างชัดเจน
จากการมองภูมิประเทศแถวอำเภอแจ้ห่มนี้ ข้าพเจ้าไม่เห็นอะไรที่จะมีลักษณะเป็นปล่องภูเขาไฟแบบ ภูเขาไฟฟูจิ ซึ่งข้าพเจ้าเชื่อว่าน่าจะถูกกัดเซาะหายไปตามกาลเวลานานแล้ว
แล้วหิน Rhyolite ที่เห็นเป็นภูเขานั่น จะเป็นอะไรล่ะ ข้าพเจ้าก็เชื่อว่าน่าจะเป็น Volcanic plug ซึ่งก็คือส่วนของ magma ที่ไหลขึ้นมาจากใต้โลก แต่ยังไม่ออกไปพ้นปากปล่องภูเขาไฟ หรือ เป็น Dike ก็คือ magma ที่ไหลแทรกมาตามรอยแตกของหิน นั่นเอง แต่ในความคิดของข้าพเจ้านั้น Dike ขนาดใหญ่มากๆ ก็น่าจะไม่หนามาก อาจจะสัก ร้อยเมตร ยาวสักสี่ห้าร้อยเมตร มั้ง?? แต่ถ้าเห็นเป็นภูเขาเป็นลูกๆ แบบนี้ ก็อาจจะเป็น Volcanic plug หรือเป็นส่วนหนึ่งของ Volcano cone ก็เป็นได้ ขอรับ
เนื้อหินของ Rhyolite นั้นเป็น Quartz และ Feldspar ดังนั้น กระบวนการการเปลี่ยนแปลงทางเคมี ทั้ง การผุพัง Weathering/Alterations หรือ การเปลี่ยนแปลงโดยน้ำร้อนใต้พิภพ Hydrothermal ก็ต้องเกิดขึ้น เพื่อเปลี่ยน Feldspar ให้เป็น ดินขาว ที่ซึ่งประกอบด้วยแร่ที่สำคัญอยู่สองตัว คือ คาโอลิไนต์ Kaolinite ที่มีส่วนประกอบสำคัญคือ อลูมิน่า ซิลิเกต ออกไซด์ และ อิลไลต์ Illite ที่มีส่วนประกอบคล้าย Kaolinite นั่นแหล่ะ แต่มี เหล็ก มังกานิส และโปตัสเซียมเกินขึ้นมา
Kaolinite สีขาว นี่จะอมน้ำได้น้อยกว่า Ililte สีขุ่นกว่า ซึ่งเวลาเอาไปผสมกับน้ำ เป็นดินเหนียว ปั้นขึ้นรูปแล้ว เวลาตากให้แห้ง จะยังคงรูปเดิมได้ดีกว่า Illite ที่อาจจะมีการหดตัว เนื่องจากการสูญเสียน้ำ ดังนั้น เวลาไปเจอจานกระเบื้องสวยๆบางๆ ราคาสูงๆ เคาะเบาๆดังกริ้งๆ ให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่าน่าจะใช้ Kaolinite ทำ ส่วน ชามก๋วยเตี๋ยวแบบหนาๆ ทนทานแข็งแรง หรือ พวกกระเบื้องสุขภัณฑ์ ก็อาจจะเดาได้ว่า ทำมาจากดินขาวเกรดรองลงมา ที่มี Illite ปนอยู่เยอะ
ดินขาวลำปางนี้ จากข้อมูลของทางกรมทรัพยากรธรณี พบว่า มี Illite ปนอยู่เยอะ ทำให้การใช้งานก็ต้องเป็นไปตามสภาพคือ คงต้องเป็นชามกระเบื้องที่หนาหน่อย หรือ ทำสุขภัณฑ์ประเภทอ่างล้างหน้า โถสุขภัณฑ์ ประเภทต่างๆ ที่ต้องการความแข็งแรง และ ที่มีชื่อเสียงโด่งดัง ก็คือ ชามตราไก่ นั้นเองขอรับ
เรื่องราวในวันนี้อาจจะเล่ายาวไปนิด ก็เพื่อให้เห็นภาพและวงจรของ ดินขาวลำปาง ก่อนที่จะมาแปรเปลี่ยนเพิ่มมูลค่าเป็นชามตราไก่ และ กระเบื้อง เครื่องสุขภัณฑ์ ที่เป็นเอกลักษณ์ของจังหวัดลำปาง นั่นเอง
ส่วนลึกๆทางด้านวิชาการนั้น หากผิดเพี้ยนไปบ้าง ข้าพเจ้าก็ขออภัยมา ณ ที่นี้ เนื่องจากไม่ได้เป็นเซียนแร่อโลหะโดยตรง และยินดีรับคำชี้แจงจากผู้รู้ทุกท่านด้วยครับ
แต่อย่างไรก็ตาม ข้าพเจ้าก็อยากให้พวกเราทุกคน ร่วมภูมิใจกับคนลำปาง จังหวัดลำปาง ที่มีทรัพยากรสินแร่ สิ่งมีค่าในจังหวัดและในประเทศ ที่สร้างคน สร้างงานมาได้หลายสิบปี
ลองนึกๆดูสิครับว่า หากประเทศไทยของเราไม่มีดินขาวแล้ว ชามก๋วยเตี๋ยว งามๆ หรือ โถสุขภัณฑ์ หรือแม้แต่กระเบื้อง สวยๆ คงต้องนำเขามาจากต่างประเทศ เสียเงินกันไปอีกมากโข น่ะขอรับท่านพี่น้อง
 
ป.ล. แหล่งดินขาวที่มีที่มาจากหิน Rhyorite ในประเทศไทยก็มีการพบและผลิตในจังหวัดอื่นด้วยบ้าง เช่น เชียงใหม่ เชียงราย อุตรดิตถ์ สระบุรี ลพบุรี ลำพูน เป็นต้น แต่ที่ครบวงจรและมีชื่อเสียง ก็คงมีแค่ที่จังหวัดลำปางเท่านั้น
 
.

ที่มา https://www.facebook.com/waranon555

รวบรวมข้อมูลและภาพ www.iok2u.com

-------------------------------------------------

บทความ วรานนท์ หล้าพระบาง (Waranon Laprabang)

-------------------------------------------------

 

ผลิตภัณฑ์จากดินขาว ของเมืองลำปาง ก็มีหลากหลาย ตั้งแต่ตุ๊กตาตัวเล็กๆ แจกัน แก้วกาแฟขนาดต่างๆ จานชามหลากหลาย แต่ ข้าพเจ้าเข้าใจว่า ดินขาวนี้ จะนำมาใช้ผลิตเฉพาะส่วนที่เป็นใส้ในเท่านั้น ส่วนที่เคลือบอยู่ด้านนอกนั้น มักจะเป็นแร่เฟลสปาร์ เกรดสูง ที่มีสีขาว หรือ ใช้สีเขียนลงบนพื้นดินขาว ก่อนเอาไปจุ่มในน้ำยาเคลือบ ก่อนนำไปเผา

ถ้วยกับข้าวตราไก่ แบบมีฝา ข้าพเจ้าชอบใช้เอาไว้อุ่นอาหารในเตาไมโครเวฟ สะดวกดี

ตราไก่รุ่นใหม่ ทันสมัยกว่าเดิม ดังไม่ดัง ก็อยู่ใน พิพิธภัณฑ์ของ กรมทรัพยากรธรณี ได้ก็แล้วกาน

 

ดินขาวที่ผ่านการปรับปรุง แล้ว พร้อมที่จะนำเอาไปแปรรูปเพิ่มมูลค่าได้

 

ถ้าเอามือโกยดู ก็จะเห็นส่วนที่เป็นผง ในคือดินขาวลำปาง และ ส่วนที่เป็นก้อนเล็กๆนั้น อันที่จริงก็เป็นแบบเดียวกับที่เป็นผงนั่นแหล่ะ ขอรับ แต่เมื่อทำให้เปียก ก็จับตัวเป็นแผ่นเป็นก้อน พอแห้ง ก็จะหดตัวน้อยมาก แต่จะแข็งจนอาจจะนึกว่าเป็นหิน ซึ่งสามารถนำไปบด ให้เป็นผงใหม่ได้

 

ดินขาวส่วนที่เปียกแล้วตากให้แห้ง (ก่อนเผา) ก็มีคุณสมบัติที่แข็งพอตัว เอามือ บิ ไม่แตกง่ายๆ

 

ก้อนดินขาว (ในพิพิธภัณฑ์ไดโนเสาร์ อำเภอเกาะคา จังหวัดลำปาง) ก้อนนี้มีสีขาวสวย น่าจะมี % ของ Kaolinite สูง และ มี % Illite ต่ำ มีแร่เหล็ก และ แมงกานีส เป็น impurity น้อย หรือ เกือบไม่มีเลย ในเมื่อติดป้ายว่าเป็นแร่ ข้าพเจ้าก็อนุมานว่า น่าจะเป็น หิน Rhyolite ที่ถูกกระบวนการ Weathering & Hydrothermal Alterations จะเปลี่ยนแปลงไปเป็น Kaolinite & Illite แล้วทั้งก้อน

 

สภาพเหมืองดินขาวแห่งหนึ่ง ในอำเภอแจ้ห่ม จังหวัดลำปาง ที่ได้มีการขุด ขูด ตัก เอาดินขาวออกไปเป็นจำนวนมากแล้ว รอบๆภูเขาลูกนี้ จนเหลือแต่แกนกลางที่ตัวหิน Rhyolite ยังไม่ถูก เปลี่ยนแปลงสภาพ Hydrothermal Alterations อ้อ อันที่จริง คนลำปาง เขาก็ตั้งชื่อ หิน Rhyolite ที่ไม่ถูกแปรสภาพนี้ว่า หินกระเทย ด้วยน่ะครับ

 

แค่ขนาดโดนถาก โดนขุด เอาดินขาวรอบๆแกนกลางออกไปเป็นจำนวนมากแล้ว ก็ยังเห็นว่า ตัวแกนกลางที่เหลือ ก็ยังเป็นเขาสูง กว่าพื้นที่รอบๆ จากสีน้ำตาลที่เห็น คาดว่าน่าจะเป็นส่วนที่มี เหล็กออกไซด์ และ แมงกานิสสูง ทำให้ดินขาวที่ได้ มีคุณภาพต่ำลง หรือ อาจจะเป็น Rhyolite ที่มีขนาดผลึกแร่ที่ใหญ่ขึ้น หรือเปล่า?? เสียดายที่ไม่ได้เดินขึ้นไปดู

 

 

ขอต้อนรับเข้าสู่เว็บไซต์
www.iok2u.com
แหล่งข้อมูลสารสนเทศเพื่อคุณ

เว็บไซต์ www.iok2u.com นี้เกิดมาจาก แรงบันดาลใจในภาพยนต์เรื่อง Pay It Forward โดยมีเป้าหมายเล็ก ๆ ที่กำหนดไว้ว่า ทุกครั้งที่เข้าเรียนสัมมนาหรืออบรมในแต่ละครั้ง จะนำความรู้มาจัดทำเป็นบทความอย่างน้อย 3 เรื่อง เพื่อมาลงในเว็บนี้
ความตั้งใจที่จะถ่ายทอดความรู้ที่ได้รับมาทำการถ่ายทอดต่อไป และหวังว่าจะมีคนมาอ่านแล้วเห็นว่ามีประโยชน์นำเอาไปใช้ได้ หากใครคิดว่ามันมีประโยชน์ก็สามารถนำไปเผยแพร่ต่อได้เลย โดยอาจไม่ต้องอ้างอิงที่มาหรือมาตอบแทนผู้จัด แต่ขอให้ส่งต่อหากคิดว่ามันดีหรือมีประโยชน์ เพื่อถ่ายทอดความรู้และสิ่งดี ๆ ต่อไปข้างหน้าต่อไป Pay It Forward