Pol “เกล็ดพญานาค” ไม่ใช่ "sun crack"

“เกล็ดพญานาค” เป็นรอยแตกรูปหลายเหลี่ยม (polygonal crack) ที่วางซ้อนทับกัน เกิดที่บริเวณผิวของหินทรายของหมวดหินภูทอก เป็น secondary structure ที่เกิดหลังจากกลายเป็นหินทรายแล้ว รอยแตกรูปหลายเหลี่ยมนี้ ยังไม่พบว่ามีการตั้งชื่อเฉพาะทางวิชาการ ชื่อในปัจจุบันจะเรียกตามรูปร่าง (descriptive name) ของหินทรายว่าคล้ายอะไร เช่น “หมอนหินซ้อน” พบที่ อช.ภูหินร่องกล้า พิษณุโลก (หมวดหินภูพาน) “หินเจดีย์สมอง” พบที่ปราจีนบุรี (หมวดหินพระวิหาร) “brain stone” และ “cauliflower stone” พบในหินทรายที่ Arizona, USA และมีรายงานว่าพบลักษณะที่คล้ายกันนี้ที่ดาวอังคาร (Mars) ด้วย

รอยแตกรูปหลายเหลี่ยม พบเกิดได้อีกหลายรูปแบบ ที่คุ้นพบบ่อย เช่น columnar basalt (หินบะซอลต์เสาเหลี่ยม) ที่เกิดจากลาวาเย็นตัว อีกประเภทคือ mud crack (ระแหงโคลน) และ sun crack มีความหมายเหมือนกัน จาก Glossary of Geology: Sun crack คือ รอยแตกในตะกอนหรือหิน ที่เกิดจากการหดตัวและแห้งจากความร้อนของดวงอาทิตย์ (รูปที่ 1) แต่ชื่อ sun crack เป็น genetic name เลยนิยมใช้น้อยกว่า พวกนี้เป็น primary structure เป็นรอยแตกที่เกิดพร้อมๆ กับการแข็งตัวกลายเป็นหิน การบอกว่ารอยแตกในเกล็ดพญานาค งูยักษ์ ถ้ำนาคา และหมอนหินซ้อนเกิดจาก sun crack จึงยังไม่ถูกต้อง

รอยแตกรูปหลายเหลี่ยมในหินทรายเกิดจากหลายปัจจัย ได้แก่ สภาพอากาศที่ร้อน-เย็นและชื้นทำให้ผิวของหินทรายเกิดการหดและขยายตัว ขนาดตะกอนทราย โครงสร้างของหินทราย lamination, bed และ x-bedding โดยรูปร่างของรอยแตกจะขึ้นกับตำแหน่งที่เกิดด้วย ถ้าเกิดบนหน้าชั้นหิน (bedding plane) มักเป็นรูป 5-6 เหลี่ยม ส่วนด้านหน้าตัด (x-section) มักเป็นรูปสี่เหลี่ยมยาว การผุกร่อน (weathering) บริเวณแนวรอยแตก ทำให้ส่วนกลางของรอยแตกดูนูนขึ้น มองเห็นเป็นรูปต่างๆ สำหรับแสงแดดอาจมีผลไม่มากอย่างที่เคยคิด เพราะส่วนที่ถูกแดดน้อยก็มีรอยแตกเกิดได้ เช่น ที่ถ้ำนาคา และวัดภูทอก

“เกล็ดพญานาค” หรือ “งูยักษ์” ที่ถ้ำนาคา บึงกาฬ มีความสวยงาม โดดเด่น สอดคล้องกับตำนาน ความเชื่อและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ เป็นที่สนใจของนักท่องเที่ยวอย่างล้นหลาม ธรณีวิทยาช่วยได้ ช่วยสนับสนุนข้อมูลวิชาการให้การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนและเศรษฐกิจของท้องถิ่นดีขึ้น ตัวอย่างที่ดีคืออุทยานธรณีโลกสตูล การถ่ายทอดเผยแพร่ความรู้ที่ถูกต้องจึงมีความสำคัญไม่น้อยกว่ากัน

พื้นที่บึงกาฬและนครพนมยังมีแหล่งท่องเที่ยวธรรมชาติ “unseen” ที่ร้องว้าวว้าวจากหมวดหินภูทอกอีกหลายแห่ง ใครจะไปเที่ยว..ชวนด้วยเด้อ...

Cr. ดร.พล เชาว์ดำรงค์ 17 กพ 2565

.