Geo101 ธรณีวิทยาเบื้องต้น 10 ธรณีสัณฐาน (Geomorphology)

ธรณีวิทยาเบื้องต้น บทที่ 10 ธรณีสัณฐาน (Geomorphology)

สนใจดูเรื่องราวธรณีวิทยาคลิกที่นี่

ธรณีวิทยาเบื้องต้น (Introduction to Geology)

บทที่ 10 ธรณีสัณฐาน (Geomorphology)

ธรณีสัณฐาน (Geomorphology) คือ การศึกษาเกี่ยวกับรูปร่างของพื้นผิวโลก, กระบวนการที่ก่อให้เกิดรูปร่างเหล่านั้น และการเปลี่ยนแปลงของพื้นผิวโลกในช่วงเวลาหนึ่ง ภูมิประเทศที่เราเห็นในปัจจุบันเป็นผลมาจากปฏิสัมพันธ์ระหว่างกระบวนการทางธรณีวิทยาที่หลากหลาย เช่น ธรณีแปรสัณฐาน ภูเขาไฟ การผุพัง และการกร่อน ธรณีสัณฐาน เป็นวิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับรูปร่างและโครงสร้างของพื้นผิวโลก ซึ่งเกิดจากกระบวนการทางธรณีวิทยาต่างๆ เช่น การแปรสัณฐานของแผ่นเปลือกโลก การเกิดภูเขาไฟ และการกัดเซาะ การศึกษาธรณีสัณฐานช่วยให้เราเข้าใจถึงวิวัฒนาการของภูมิประเทศและกระบวนการที่ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในภูมิประเทศ

10.1 ภูมิประเทศที่เกิดจากกระบวนการธรณีแปรสัณฐาน เทือกเขา หุบเขา และที่ราบสูง (Landforms Created by Tectonic Processes: Mountains, Valleys, and Plateaus)

ภูมิประเทศที่เกิดจากกระบวนการธรณีแปรสัณฐานมักจะเกี่ยวข้องกับการเคลื่อนที่ของแผ่นเปลือกโลก กระบวนการเหล่านี้สร้างภูมิประเทศที่มีความหลากหลาย รวมถึงเทือกเขา หุบเขา และที่ราบสูง

- เทือกเขา (Mountains) เกิดขึ้นเมื่อแผ่นเปลือกโลกชนกันหรือเคลื่อนที่เข้าสู่กัน ส่งผลให้หินที่อยู่ใต้ดินถูกกดทับและยกตัวขึ้นจนกลายเป็นเทือกเขา ตัวอย่างที่สำคัญคือ เทือกเขาหิมาลัย ซึ่งเกิดจากการชนกันของแผ่นเปลือกโลกอินเดียและเอเชีย เทือกเขาเกิดจากการชนกันหรือการแยกตัวของแผ่นเปลือกโลก ทำให้เกิดการยกตัวของเปลือกโลกและการพับตัวของชั้นหิน ตัวอย่างเทือกเขาที่เกิดจากการชนกันของแผ่นเปลือกโลก ได้แก่ เทือกเขาหิมาลัย และเทือกเขาแอลป์

- หุบเขา (Valleys) เป็นภูมิประเทศที่ต่ำลงจากบริเวณโดยรอบ มักเกิดจากการแยกตัวของแผ่นเปลือกโลก ซึ่งทำให้พื้นที่กลางหุบเขายุบตัวลง หรือเกิดจากการกัดเซาะของแม่น้ำที่พัดพาวัตถุต่างๆ ออกไป หุบเขาเกิดจากการกัดเซาะของแม่น้ำหรือธารน้ำแข็ง ทำให้เกิดร่องลึกบนพื้นผิวโลก หุบเขามีรูปร่างแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับชนิดของตัวกลางที่ทำให้เกิดการกัดเซาะ เช่น หุบเขารูปตัว V เกิดจากการกัดเซาะของแม่น้ำ และหุบเขารูปตัวยู เกิดจากการกัดเซาะของธารน้ำแข็ง

- ที่ราบสูง (Plateaus) เป็นพื้นที่ที่มีระดับสูงและเรียบซึ่งอาจเกิดจากการยกตัวของแผ่นเปลือกโลก หรือเกิดจากการสะสมตัวของลาวาที่ปะทุขึ้นมาและไหลออกไปในระยะเวลานาน จนทำให้เกิดเป็นพื้นที่ที่ราบสูง ที่ราบสูงเป็นพื้นที่ราบสูงที่มีความลาดชันเล็กน้อย มักเกิดจากการยกตัวของแผ่นเปลือกโลก หรือการทับถมของลาวาจากภูเขาไฟ ตัวอย่างที่ราบสูง ได้แก่ ที่ราบสูงทิเบต และที่ราบสูงเดคคาน

10.2 ภูมิประเทศที่เกิดจากภูเขาไฟ: กรวยภูเขาไฟ ปล่องภูเขาไฟ และลาวาไหล (Landforms Created by Volcanic Activities: Volcanic Cones, Craters, and Lava Flows)

กรวยภูเขาไฟ (Volcanic Cones) เกิดจากการสะสมของลาวา เถ้าภูเขาไฟ และเศษหินภูเขาไฟรอบปล่องภูเขาไฟ กรวยภูเขาไฟมีรูปร่างแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับชนิดของการปะทุและองค์ประกอบของแมกมา เช่น กรวยภูเขาไฟรูปโล่ กรวยภูเขาไฟกรวด และภูเขาไฟสลับชั้น เมื่อวัสดุเหล่านี้สะสมตัวและก่อตัวขึ้นสูง จึงเกิดเป็นกรวยภูเขาไฟที่มีลักษณะเป็นภูเขาสูง

ปล่องภูเขาไฟ (Craters) เป็นแอ่งที่เกิดขึ้นบนยอดภูเขาไฟ เป็นแอ่งลึกที่เกิดขึ้นบริเวณยอดภูเขาไฟ เกิดจากการระเบิดของภูเขาไฟหรือการยุบตัวของหินที่รองรับลาวาใต้ดิน ซึ่งทำให้พื้นที่บริเวณนั้นยุบตัวลงกลายเป็นปล่องลึก เป็นช่องทางที่แมกมา ลาวา เถ้าภูเขาไฟ และแก๊สปะทุออกมาสู่พื้นผิวโลก

ลาวาไหล (Lava Flows) ลาวาไหลเกิดขึ้นเมื่อลาวาปะทุออกมาจากปล่องภูเขาไฟและไหลไปตามพื้นผิวโลก ลักษณะของลาวาไหลขึ้นอยู่กับอุณหภูมิ องค์ประกอบ และความหนืดของลาวา การไหลของลาวาสามารถสร้างภูมิประเทศที่มีลักษณะเป็นทุ่งลาวา และเป็นตัวกำหนดรูปร่างของพื้นที่โดยรอบ

กระบวนการภูเขาไฟเป็นอีกหนึ่งปัจจัยสำคัญที่ก่อให้เกิดภูมิประเทศที่มีลักษณะเฉพาะ เช่น กรวยภูเขาไฟ ปล่องภูเขาไฟ และลาวาไหล

10.3 ภูมิประเทศที่เกิดจากการกัดเซาะ: หุบเขา แคนยอน และชายฝั่งทะเล (Landforms Created by Erosion: Valleys, Canyons, and Coastlines)

การกัดเซาะ เป็นกระบวนการทางธรณีวิทยาที่มีบทบาทสำคัญในการสร้างและเปลี่ยนแปลงภูมิประเทศ กระบวนการนี้เกิดจากการเคลื่อนที่ของน้ำ ลม ธารน้ำแข็ง และแรงโน้มถ่วงที่ทำให้วัตถุต่างๆ ถูกพัดพาหรือกัดเซาะออกไป

- หุบเขา (Valleys) เกิดจากการกัดเซาะมักมีลักษณะเป็นร่องลึก ซึ่งเกิดจากการไหลของแม่น้ำที่พัดพาตะกอนและดินออกไป ทำให้เกิดเป็นช่องลึกที่มีลักษณะคล้ายกับตัว V นอกจากจะเกิดจากกระบวนการธรณีแปรสัณฐานแล้ว หุบเขายังสามารถเกิดจากการกัดเซาะของแม่น้ำหรือธารน้ำแข็งได้อีกด้วย

- แคนยอน (Canyons) เป็นหุบเขาลึกและแคบที่เกิดจากการกัดเซาะของแม่น้ำในระยะเวลายาวนาน แคนยอนเป็นหุบเขาลึกที่มีผนังชัน มักเกิดจากการกัดเซาะของแม่น้ำในพื้นที่ที่มีหินแข็ง ตัวอย่างแคนยอนที่โด่งดัง ได้แก่ แกรนด์แคนยอนในสหรัฐอเมริกา

- ชายฝั่งทะเล (Coastlines) เป็นภูมิประเทศที่เกิดจากการกัดเซาะของคลื่นทะเลที่พัดพาและกัดเซาะฝั่งอย่างต่อเนื่อง ทำให้เกิดลักษณะของภูมิประเทศที่แตกต่างกันไป เช่น หน้าผาชายฝั่ง หาดทราย และแหลม เป็นบริเวณที่แผ่นดินและทะเลมาบรรจบกัน รูปร่างของชายฝั่งทะเลเกิดจากปฏิสัมพันธ์ระหว่างกระบวนการทางธรณีวิทยาหลายอย่าง เช่น การกัดเซาะของคลื่น การทับถมของตะกอน และการเปลี่ยนแปลงระดับน้ำทะเล

บทนี้ได้อธิบายถึงธรณีสัณฐาน ซึ่งเป็นการศึกษารูปร่างและโครงสร้างของภูมิประเทศที่เกิดจากกระบวนการทางธรณีวิทยาต่างๆ การเข้าใจถึงธรณีสัณฐานช่วยให้เราเห็นภาพรวมของกระบวนการที่ก่อให้เกิดภูมิประเทศต่างๆ บนโลก รวมถึงการประเมินความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นจากการเปลี่ยนแปลงของภูมิประเทศในอนาคต ธรณีสัณฐานเป็นการศึกษาที่น่าสนใจเกี่ยวกับรูปร่างและกระบวนการที่ก่อให้เกิดภูมิประเทศที่หลากหลายบนโลก การทำความเข้าใจเกี่ยวกับธรณีสัณฐานช่วยให้เราเข้าใจถึงวิวัฒนาการของโลกและสามารถจัดการทรัพยากรธรรมชาติและวางแผนการใช้ที่ดินได้อย่างยั่งยืน