ธรณีวิทยาเบื้องต้น 6 ภูเขาไฟ (Volcanoes)
สนใจดูเรื่องราวธรณีวิทยาคลิกที่นี่
ธรณีวิทยาเบื้องต้น (Introduction to Geology)
บทที่ 6 ภูเขาไฟ (Volcanoes)
ภูเขาไฟ เป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่เกิดจากการพุ่งขึ้นของหินหลอมเหลว (แมกมา) จากใต้เปลือกโลกผ่านรอยแตกหรือช่องเปิดบนพื้นผิวโลก เมื่อแมกมาขึ้นมาถึงพื้นผิวและเย็นลง จะกลายเป็นลาวา ซึ่งสร้างรูปแบบภูมิประเทศที่หลากหลาย ขึ้นอยู่กับลักษณะการระเบิดและประเภทของลาวา ภูเขาไฟเป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่น่าตื่นตาตื่นใจและทรงพลัง เกิดจากการปะทุของแมกมา (หินหลอมเหลว) จากภายในโลกสู่พื้นผิว การปะทุของภูเขาไฟสามารถก่อให้เกิดผลกระทบทั้งในทางบวกและทางลบต่อสิ่งแวดล้อมและมนุษย์ ภูเขาไฟสามารถแบ่งออกเป็นประเภทหลัก ดังนี้
6.1 ประเภทของภูเขาไฟ (Types of Volcanoes)
ภูเขาไฟ สามารถจำแนกได้หลายประเภทตามลักษณะของการปะทุและรูปร่างของภูเขาไฟ ได้แก่
- ภูเขาไฟรูปโล่ (Shield Volcano) มีลักษณะเป็นเนินกว้างและลาดเอียง เกิดจากการไหลของลาวาที่มีความหนืดต่ำ เป็นภูเขาไฟที่มีลักษณะเป็นรูปโล่ (คล้ายโล่ที่วางอยู่กับพื้น) เนื่องจากมีลาวาที่เหลวไหลออกมาอย่างต่อเนื่องและกระจายเป็นพื้นที่กว้าง ภูเขาไฟชนิดนี้มักมีการระเบิดที่ไม่รุนแรงและลาวาไหลออกมาอย่างช้า ๆ ตัวอย่างที่ชัดเจนคือภูเขาไฟเมานาโลอา (Mauna Loa) ในฮาวาย
- ภูเขาไฟกรวยกรวด (Cinder Cone) มีลักษณะเป็นกรวยสูงชัน เกิดจากการสะสมของเศษหินภูเขาไฟที่พุ่งออกมาจากปล่องภูเขาไฟ ภูเขาไฟชนิดนี้มีลักษณะเป็นกรวยที่ประกอบด้วยเศษหินลาวาและเถ้าถ่านที่พ่นออกมารอบปากปล่อง ภูเขาไฟชนิดนี้มีขนาดเล็กและมักเกิดการระเบิดในช่วงเวลาสั้น ๆ ตัวอย่างได้แก่ ภูเขาไฟพาริคูติน (Parícutin) ในเม็กซิโก
- ภูเขาไฟรูปกรวยสูง ภูเขาไฟสลับชั้น (Stratovolcano or Composite Volcano) เป็นภูเขาไฟที่มีลักษณะเป็นกรวยสูงและมีชั้นของลาวาสลับกับชั้นเถ้าถ่านและเศษหิน ภูเขาไฟชนิดนี้มีการระเบิดที่รุนแรงและสามารถปล่อยหินภูเขาไฟขนาดใหญ่ เถ้าถ่าน และก๊าซพิษขึ้นสู่บรรยากาศ ตัวอย่างของภูเขาไฟชนิดนี้ได้แก่ ภูเขาไฟฟูจิ (Mount Fuji) ในญี่ปุ่น และภูเขาไฟวิสุเวียส (Mount Vesuvius) ในอิตาลี มีลักษณะเป็นภูเขาสูงชัน มีการสลับชั้นของลาวาและเศษหินภูเขาไฟ เกิดจากการปะทุแบบผสมผสานระหว่างการไหลของลาวาและการระเบิด เช่น ภูเขาไฟฟูจิในญี่ปุ่น
- ภูเขาไฟรูปโดม (Caldera) เกิดจากการระเบิดรุนแรงที่ทำให้ห้องแมกมาที่อยู่ใต้น้ำหนักของภูเขาไฟพังทลายลง เกิดเป็นหลุมขนาดใหญ่บนพื้นผิวโลก มีลักษณะเป็นแอ่งขนาดใหญ่ เกิดจากการยุบตัวของปากปล่องภูเขาไฟหลังการปะทุครั้งใหญ่ เช่น ภูเขาไฟ Krakatoa ใน อินโดนีเซีย, แคลดีร่าเยลโลว์สโตน (Yellowstone Caldera) ในส หรัฐอเมริกา
6.2 ผลกระทบของภูเขาไฟต่อสิ่งแวดล้อมและมนุษย์ (Impacts of Volcanoes on Environment and Humans)
ภูเขาไฟ มีผลกระทบหลายประการต่อสิ่งแวดล้อมและมนุษย์ ซึ่งรวมถึงทั้งผลกระทบทางบวกและทางลบ
ผลกระทบทางลบ (Negative Impacts)
- การทำลายล้าง (Destruction) การระเบิดของภูเขาไฟสามารถทำลายล้างพื้นที่กว้างใหญ่และก่อให้เกิดความสูญเสียในชีวิตและทรัพย์สิน ตัวอย่างเช่น การระเบิดของภูเขาไฟปอมเปอี (Pompeii) ในอิตาลี ที่ทำให้เมืองทั้งเมืองถูกฝังอยู่ใต้เถ้าถ่าน
- ผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม (Environmental Impacts) เถ้าถ่านภูเขาไฟสามารถปกคลุมพืชพันธุ์ ทำลายระบบนิเวศ และทำให้อุณหภูมิของโลกเปลี่ยนแปลงชั่วคราว นอกจากนี้ ก๊าซพิษเช่น ซัลเฟอร์ไดออกไซด์ (SO2) ที่ปล่อยออกมาจากภูเขาไฟสามารถก่อให้เกิดฝนกรดและมลพิษทางอากาศ
- ผลกระทบต่อสุขภาพ (Health Impacts) เถ้าถ่านและก๊าซพิษจากภูเขาไฟสามารถก่อให้เกิดปัญหาระบบทางเดินหายใจในมนุษย์ รวมถึงโรคต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับปอดและระบบทางเดินหายใจ
- ลาวาไหล ลาวาที่ไหลออกมาจากภูเขาไฟสามารถทำลายสิ่งก่อสร้าง บ้านเรือน และพื้นที่เพาะปลูก
- เถ้าภูเขาไฟ เถ้าภูเขาไฟที่ฟุ้งกระจายในอากาศสามารถก่อให้เกิดปัญหาสุขภาพ ระบบทางเดินหายใจ และส่งผลกระทบต่อการบิน
- แก๊สพิษ ภูเขาไฟปล่อยแก๊สพิษ เช่น ซัลเฟอร์ไดออกไซด์ ซึ่งเป็นอันตรายต่อสิ่งมีชีวิตและสามารถก่อให้เกิดฝนกรด
- โคลนถล่ม ภูเขาไฟที่ปกคลุมด้วยหิมะหรือน้ำแข็ง เมื่อเกิดการปะทุอาจทำให้เกิดโคลนถล่ม ซึ่งเป็นอันตรายอย่างยิ่ง
- สึนามิ การปะทุของภูเขาไฟใต้ทะเลอาจก่อให้เกิดคลื่นสึนามิ ซึ่งสามารถสร้างความเสียหายร้ายแรงแก่ชายฝั่ง
ผลกระทบทางบวก (Positive Impacts)
- การสร้างดินที่อุดมสมบูรณ์ (Fertile Soil Formation) เถ้าถ่านภูเขาไฟเมื่อสลายตัวกลายเป็นดินที่อุดมสมบูรณ์ เหมาะสมสำหรับการเกษตร ตัวอย่างเช่น พื้นที่รอบภูเขาไฟเอทนา (Mount Etna) ในอิตาลี มีดินที่เหมาะสมสำหรับปลูกองุ่นและพืชอื่นๆ
- แหล่งท่องเที่ยว (Tourist Attraction) ภูเขาไฟสามารถเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจ ทำให้เกิดรายได้จากการท่องเที่ยว ตัวอย่างเช่น ภูเขาไฟฮาลาอาเครีย (Haleakalā) ในฮาวาย
- แหล่งพลังงานความร้อนใต้พิภพ (Geothermal Energy Source) ภูเขาไฟสามารถเป็นแหล่งพลังงานความร้อนใต้พิภพที่สามารถนำมาใช้ผลิตไฟฟ้า ตัวอย่างเช่น ในประเทศไอซ์แลนด์
- สร้างดินที่อุดมสมบูรณ์ เถ้าภูเขาไฟมีแร่ธาตุที่จำเป็นต่อพืช ทำให้ดินบริเวณรอบภูเขาไฟมีความอุดมสมบูรณ์เหมาะแก่การเพาะปลูก
- แหล่งพลังงานความร้อนใต้พิภพ ความร้อนจากแมกมาใต้ภูเขาไฟสามารถนำมาใช้ผลิตกระแสไฟฟ้าได้
- แหล่งท่องเที่ยว ภูเขาไฟและภูมิประเทศโดยรอบมักเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจ
6.3 การเฝ้าระวังและการป้องกันภัยจากภูเขาไฟ (Volcano Monitoring and Hazard Mitigation)
การเฝ้าระวังและการป้องกันภัยจากภูเขาไฟ เป็นสิ่งสำคัญเพื่อปกป้องชีวิตและทรัพย์สินของมนุษย์ โดยมีกระบวนการและเทคโนโลยีที่เกี่ยวข้อง ดังนี้
- การเฝ้าระวังภูเขาไฟ (Volcano Monitoring) นักธรณีวิทยา ใช้เครื่องมือและเทคโนโลยีต่าง ๆ เพื่อเฝ้าติดตามการเคลื่อนไหวของภูเขาไฟ เช่น เครื่องวัดแผ่นดินไหว (Seismometers) เครื่องวัดการเคลื่อนที่ของพื้นดิน (Tiltmeters) และการวัดก๊าซที่ปล่อยออกมาจากภูเขาไฟ การเฝ้าระวังนี้ช่วยในการพยากรณ์การระเบิดของภูเขาไฟและเตือนภัยล่วงหน้าให้กับประชาชน นักวิทยาศาสตร์ใช้เครื่องมือและเทคโนโลยีต่าง ๆ ในการตรวจสอบสัญญาณของการปะทุ เช่น การวัดค่าการสั่นสะเทือนของพื้นดิน การเปลี่ยนแปลงรูปร่างของภูเขาไฟ และการปล่อยแก๊ส
- การป้องกันภัยจากภูเขาไฟ (Hazard Mitigation) การป้องกันภัยจากภูเขาไฟสามารถทำได้หลายวิธี เช่น การจัดทำแผนฉุกเฉิน การฝึกอบรมประชาชน การสร้างแผนที่เสี่ยงภัย และการเตรียมการอพยพเมื่อมีสัญญาณเตือนภัย นอกจากนี้ การวิจัยและการพัฒนาวิธีการลดผลกระทบจากภูเขาไฟ เช่น การสร้างเขื่อนหรือกำแพงเพื่อลดการไหลของลาวา ก็เป็นวิธีที่ใช้ในการป้องกันภัยจากภูเขาไฟ
- การแจ้งเตือนภัย เมื่อตรวจพบสัญญาณของการปะทุ myndigheter จะออกประกาศเตือนภัยแก่ประชาชนในพื้นที่เสี่ยง
- การอพยพ ในกรณีที่ภูเขาไฟมีแนวโน้มจะปะทุรุนแรง ประชาชนในพื้นที่เสี่ยงจะต้องอพยพออกจากพื้นที่
- การวางผังเมือง ควรหลีกเลี่ยงการสร้างสิ่งก่อสร้างและที่อยู่อาศัยในพื้นที่เสี่ยงภัยภูเขาไฟ
- การให้ความรู้ การให้ความรู้เกี่ยวกับภูเขาไฟและวิธีปฏิบัติตนเมื่อเกิดภัยพิบัติเป็นสิ่งสำคัญในการลดความสูญเสีย
ภูเขาไฟ เป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่ทรงพลัง และมีผลกระทบทั้งในทางบวกและทางลบต่อสิ่งแวดล้อมและมนุษย์ การศึกษาและทำความเข้าใจเกี่ยวกับภูเขาไฟ การเฝ้าระวัง และการป้องกันภัยจากภูเขาไฟเป็นสิ่งสำคัญในการลดความสูญเสียและใช้ประโยชน์จากภูเขาไฟอย่างยั่งยืน บทนี้อธิบายถึง ประเภทของภูเขาไฟ ผลกระทบของภูเขาไฟต่อสิ่งแวดล้อมและมนุษย์ รวมถึงการเฝ้าระวังและการป้องกันภัยจากภูเขาไฟ การทำความเข้าใจเกี่ยวกับภูเขาไฟเป็นสิ่งสำคัญเนื่องจากภูเขาไฟมีบทบาทสำคัญในการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิประเทศและส่งผลกระทบต่อมนุษย์ทั้งในด้านบวกและลบ การเฝ้าระวังและการป้องกันภัยอย่างมีประสิทธิภาพเป็นสิ่งจำเป็นในการลดความเสี่ยงจากภัยธรรมชาตินี้
---------------------------------------------------
ที่มาข้อมูล
- ....
ภาพและรวบรวมโดย
ธรณีวิทยาเบื้องต้น (Introduction to Geology)
รวมข้อมูลและเรื่องราว ธรณีวิทยา