Lertsin 024 เกลือไทยเกลือลาวในเตาขนมครกเดียวกัน

Lertsin 024 เกลือไทยเกลือลาวในเตาขนมครกเดียวกัน

024 เกลือไทยเกลือลาวในเตาขนมครกเดียวกัน

นักธรณีวิทยารู้มานานแล้วว่าภาคอีสานของไทยมี ชั้นเกลือหินอยู่ใต้ดิน แต่ยังช้ากว่าชุมชนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่อีสานที่รู้จักและใช้ประโยชน์เกลือสินเธาว์มาไม่ต่ำกว่า 4 พันปี หลักฐานจากอารยะธรรมบ้านเชียงที่เชื่อมโยงกับแหล่งเกลือสินเธาว์ ที่บ้านดุง อุดรธานี และเตาเผาเกลือสินเธาว์ที่ปากแม่น้ำเหือง จังหวัดเลย บ่งบอกได้ดีว่า เกลือคือปัจจัยสำคัญอีกอย่างหนึ่งที่มนุษย์ใช้เป็นตัวตัดสินใจในการตั้งถิ่นฐาน นักธรณีวิทยา มาช่วยศึกษาเพิ่มเติมให้รู้ว่าชั้นเกลือหิน มีแร่อะไร เกิดอย่างไร กระจายไปอยู่ที่ใดบ้างทำให้เห็นภาพชัดเจน นำไปสู่การวางแผนใช้ประโยชน์ที่ดินอย่างมีประสิทธิภาพสูงสุด

เกลือสินเธาว์คือเกลือที่ผลิตได้จากคราบดินเค็มหรือที่ชาวบ้านเรียกว่าขี้ทา ในปัจจุบันมีการผลิตเกลือสินเธาว์จากชั้นเกลือหินโดยตรงโดยการเจาะบ่อบาดาล อัดน้ำร้อนลงไปเพื่อละลายเกลือหิน แล้วดูดน้ำเค็มขึ้นมา อาจจะเอาไปต้มหรือตากแล้วแต่พื้นที่และเงินทุน ถ้าใช้วิธีต้ม ต้องลงทุนสูงในการทำเตา ลงทุนหาเชื้อเพลิง แต่ได้เกลือมาขายอย่างรวดเร็ว ถ้าใช้วิธีตากให้ดวงอาทิตย์ช่วยทำงาน ไม่ต้องลงทุนเพิ่ม แต่ใช้พื้นที่มากและใช้เวลานานเกิน10วันกว่าจะได้ขายเกลือ

เมื่อพูดเรื่องเกลือหิน ผมนึกถึง อาจารย์ไสว สุนทโรวาส ปรมาจารย์ด้านธรณีวิทยา ที่สมัยเรียน ม. 8 สอบได้ที่ 1 ประเทศไทย ทุกครั้ง ท่านมองไกลมาก รับทุนไปเรียน ธรณีวิทยา แล้วกลับมาบุกเบิกเปิด แผนกธรณีวิทยา ในคณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ผลงานที่โด่งดังจนได้รับการยกย่องให้เป็นงานวิจัยดีเด่นแห่งชาติของอาจารย์ไสว คือ การเสนอ ทฏษฎีเตาขนมครก เพื่อใช้เป็นแนวทางในการหาแรโพแทชและเกลือหินในภาคอีสาน

เกลือหิน คือ แร่เฮไลต์ มีส่วนประกอบหลักเหมือนเกลือทะเล คือ โซเดียมคลอไรด์ แต่มีความต่างกันตรงที่ เกลือทะเลมีไอโอดีน แต่เกลือหินไม่มีเพราะไอโอดีนเป็นธาตุที่มีการสลายตัวได้เอง ตอนตกผลึกใหม่ยังมีอยู่ แต่วันเวลาผ่านไป 100 ล้านปี ตอนนี้จึงไม่เหลือเลย เกลือหินที่นำมาทำเป็นเกลือสินเธาว์สามารถนำใช้ประโยชน์ได้มากมาย นอกจากการบริโภคโดยการเติมโปแตสเซียมไอโอเดดแล้ว หากนำเกลือสินเธาว์ไปแยกจะได้ธาตุโซเดียมและคลอรีน ที่ใช้เป็นธาตุต้นทางของการผลิตสารเคมีหลายชนิด ที่สำคัญชาวบ้านยืนยันว่าเกลือสินเธาว์ใช้หมักปลาร้าได้ดีกว่าเกลือสมุทร

แร่โพแทซ ประกอบด้วย แร่ซิลไวท์และแร่คานาไลต์ ที่มี โพแทสเซียมคลอไรด์เป็นองค์ประกอบหลัก มีประโยชน์มากที่สุดในการนำไปทำปุ๋ยเคมี เป็นที่รู้กันอยู่ว่าธาตุอาหารหลักของพืช คือ N P K การทำปุ๋ยก็คือการเอาเจ้าสามตัวนี้มาผสมกันตามสัดส่วนที่ต้องการ ส่วนจะเติมสารชนิดอื่นเพิ่มเติมก็เป็นสูตรเฉพาะตัว N เอามาจากก๊าซธรรมชาต P ในเชิงอุตสาหกรรมคงเอามาจากขี้ค้างคาวไม่ไหว แต่ได้จากหินฟอสฟอไรต์หรือเรียกง่ายๆ ว่าหินฟอสเฟต K เอามาจากแร่ซิลไวท์และคานาไลต์

เกลือหินและแร่โพแทชที่ภาคอีสานเกิดจากกระบวนการระเหยและตกผลึกในสภาพแวดล้อมแบบทะเลปิดเมื่อ 100 ล้านปีที่ผ่านมา ถ้าเปรียบเทียบทะเลปิดเป็นเตาขนมครก น้ำทะเลกระฉอกเข้ามาเหมือนเราเทแป้งลงบนเตาขนมครก โดยไม่ได้หยอดตามเบ้า หากมีคำถามว่าแล้วน้ำทะเลมาจากไหนก็ต้องนั่งเครื่องย้อนเวลา ไป 100 ล้านปี ในขณะนั้นสภาพภูมิอากาศโลกผจญกับภาวะโลกร้อน น้ำแข็งขั้วโลกละลาย ระดับทะเลสูงขึ้นทั่วโลก แต่แผ่นดินอีสาน มีสภาพเป็นเกาะใหญ่ มีแม่น้ำใหญ่หลายสาย สภาพภูมิประเทศเป็นที่ราบลุ่มแม่น้ำเหมือนที่ราบภาคกลางในปัจจุบันแต่ขนาดใหญ่กว่า เมื่อมีการเปลี่ยนแปลงเปลือกโลก น้ำทะเลกระฉอกเข้ามาในเตาขนมครก นักธรณีวิทยาหลายท่านเชื่อว่า น้ำทะเลกระฉอกมาทางทิศตะวันออกและตะวันออกเฉียงใต้มากกว่าทั้งที่ภาคตะวันตกแถวอำเภออุ้มผางก็พบหินที่เกิดในทะเลเมื่อ 100 ล้านปีที่ผ่านมาเหมือนกัน ส่วนที่บอกว่า น้ำทะเลไหลย้อนมาตามลำน้ำโขงคงไม่ใช่แน่นอนเพราะเรากำลังพูดถึงเหตุการณ์เมื่อ 100 ล้านปีที่แล้ว ส่วนแม่น้ำโขงเกิดหลังจากการยกตัวของเทือกเขาหิมาลัยเมื่อ 50 ล้านปีที่ผ่านมา เมื่อน้ำทะเลกระฉอกเข้ามาในแผ่นดินอีสาน ถูกกักขังตามภูมิประเทศที่ต่ำเปรียบเหมือนเบ้าขนมครก เกิดการระเหยของน้ำทะเล เกลือตกผลึก แบบเดียวกับการทำนาเกลือที่บ้านดุง เหตุการณ์แบบนี้เกิดซ้ำแล้วซ้ำเล่าเป็นเวลานับล้านปี จึงได้ชั้นเกลือหนาขึ้น กระจายไปทั่วเตาและหนามากตรงเบ้าเตาขนมครก แร่โพแทชตกผลึกยากมาก ต้องการน้ำทะเลที่เข้มข้นสุดยอด จึงไปฝังตัวอยู่ก้นเบ้าของเตาขนมครก

ปัจจุบัน นักธรณีวิทยาเชื่อว่า ภาคอีสาน มีเตาขนมครก อยู่ 2 เตา คั่นกลางด้วยเทือกเขาภูพาน เตาล่างเรียกว่า แอ่งสะสมตัวโคราช ส่วนเตาบนเรียกว่าแอ่งสะสมตัวสกลนคร เผอิญแอ่งสะสมตัวทั้งสอง เกิดก่อนการแบ่งประเทศ แอ่งสกลนครตีวงเข้าไปถึงบางส่วนของ สปป.ลาว จึงไม่ต้องแปลกใจถ้าไปพบการทำนาเกลือ ที่บ้านบ่อเกลือในแขวงนครหลวงเวียงจันทน์ และที่บ้านนาเตย แขวงสะหวันนะเขต เพราะความจริงแล้ว เกลือไทย เกลือลาว ตกผลึกอยู่ในเตาขนมครกเดียวกัน

เมื่อ 15 ปีที่แล้ว นักธรณีวิทยา ของ สปป. ลาว ร่วมมือกับจีน สำรวจพบก้นเบ้าของเตาขนมครก ในแขวงนครหลวงเวียงจันทน์ มีการผลิตแร่โพแทชไปขายเมืองจีนแล้ว นักธรณีวิทยาของไทยเจอก้นเบ้าของเตาขนมครกมากว่า40ปี เจอหลายที่เสียด้วย แต่ไม่สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้ ทั้งที่เราเป็นเมืองเกษตรกรรม ต้องนำเข้าปุ๋ยราคาแพงมาใช้ เรามี K ในภาคอีสานที่ใหญ่เป็นอันดับต้นๆของโลก เรามี N ในอ่าวไทย เพียงแต่เราไม่มี P ถ้ามีการตั้งโรงงานผลิตปุ๋ยในประเทศ ต้องนำเข้าวัตถุดิบหลักเพียงอย่างเดียว น่าจะทำให้ราคาปุ๋ยต่ำลง ส่งผลให้ต้นทุนด้านการเกษตรลดลง โอกาสในการแข่งขันต่อรองต้องเพิ่มขึ้นแน่นอน

เลิศสิน รักษาสกุลวงศ์

25 กันยายน 2564