Nares อินโดนีเซีย ตะลุยแดนอิเหนากับสมาคมธรณี (10) ขุดทองปีศาจที่คาวาห์ อีเจี้ยน

ภาพที่ 1 ภาพวาดแสดงถึงก๊าซและหินหลอมเหลว รวมทั้งองค์ประกอบต่างๆ ที่พบในภูเขาไฟคาวาห์ อีเจี้ยน

ตะลุยแดนอิเหนากับสมาคมธรณีวิทยาแห่งประเทศไทย (10) ขุดทองปีศาจที่คาวาห์ อีเจี้ยน

คาวาห์ อีเจี้ยน มีชื่อเสียงโด่งดังในด้านความงามทะเลสาบปล่องภูเขาไฟที่มีน้ำสีเขียวมรกต และเปลวเพลิงสีน้ำเงิน ที่นักท่องเที่ยวยกให้เป็นเต้ยในเอเซียและโลก จนทำให้นักท่องเที่ยวต่างหลั่งไหลมาเยือน โดยมิใส่ใจคำเตือนถึงอันตรายที่อาจเกิดขึ้นได้ในทุกวินาที

Van Bergen et al., 2000 ให้ความเห็นว่า ภูเขาไฟอีเจี้ยนมีความพิเศษที่โดดเด่นกว่าภูเขาไฟโดยทั่วไปในหลายประการ ได้แก่เป็นภูเขาไฟที่ยังคุกรุ่นอยู่ มีทะเลสาบในปากปล่องภูเขาไฟ ที่เต็มไปด้วยสารละลายของหินหลอมเหลวใต้พิภพ ผลผลิตจากการทำปฏิกิริยาระหว่างน้ำกับหินต่างๆ การระเหยของน้ำในทะเลสาบ รวมทั้งน้ำฝน น้ำใต้ดิน และน้ำร้อนใต้พิภพ (ภาพที่ 1) ทั้งหมดนี้ ทำให้ทะเลสาบจึงเปรียบเสมือนหม้อเคี่ยวสารระเหยและกลุ่มก๊าซ ที่อาจถูกขับออกมาจากหินหลอมเหลว (magma) โดยตรงในรูปของก๊าซ SO2, H2S, HCl, and HF หรือติดมากับกลุ่มก๊าซในน้ำร้อนใต้พิภพที่ก้นของทะเลสาบ ซึ่งในปัจจุบันนี้ เป็นที่ยอมรับว่า คาวาห์ อีเจี้ยน คือทะเลสาบปากปล่องภูเขาไฟที่มีน้ำมีสภาพเป็นกรดที่ใหญ่ที่สุดในโลก

ภูเขาไฟอีเจี้ยนยังมีชื่อเสียงว่ามีเปลวไฟสีน้ำเงินลุกโชติช่วง ที่สามารถมองเห็นได้สวยงาม และชัดเจนในเวลากลางคืน ซึ่งสาเหตุก็คือ การลุกไหม้ของกำมะถัน ในปากปล่องภูเขาไฟ ทำให้เกิดก๊าซซัลเฟอร์ไดออกไซด์ที่ให้สีน้ำเงิน ดังสมการข้างล่าง

2S8(solid) + 8O2(gas) <-> 8SO2(gas)

อีกสิ่งหนึ่งที่ทำให้คาวาห์ อีเจี้ยนมีชื่อเสียงขจรขจายไปทั่วโลก นั่ก็คือ การทำเหมืองกำมะถันด้วยมือ ตามวิธีการโบราณที่เหลือเชื่อ และอันตรายอย่างยิ่ง ขาวพื้นเมืองอาศัยการสังเกตเห็นว่า เมื่อก๊าซซัลเฟอร์ร้อน ได้รับความเย็น ก็จะควบแน่นเป็นของแข็ง พวกเขาจึงใช้ท่อเหล็กหรือเซรามิกเสียบเข้าไปในบริเวณที่ก๊าซพวยพุ่งออกมา ก๊าซซัลเฟอร์เมื่อเย็นลงจะกลายเป็นของเหลวสีแดง ไหลลงมาตามท่อ แล้วตกสะสมตัวเป็นกำมะถันก้อนสีเหลือง (ภาพที่2) ที่เรียกกันว่า ทองปีศาจ ( devil’s gold) จากนั้นชาวบ้านจะใช้เหล็กแซะและกระแทกให้แตกเป็นก้อนหรือแผ่นที่พอเหมาะ แล้วหาบลงมาขายที่ร้านรับซื้อที่ข้างล่างภูเขา

นอกจากนี้ คาวาห์ อีเจี้ยน ยังมีทรัพยากรธรณีอีกชนิดหนึ่งที่รอการพัฒนาเพื่อใช้ประโยชน์ นั่นคือ ยิปซั่ม ซึ่งน่าจะมีการกำเนิดดังนี้ หินปูนอายุนีโอจีน ที่วางตัวรองรับหินภูเขาไฟของภูเขาไฟอีเจี้ยนเก่านั้น บางส่วนจะถูกขับดันขึ้นมา พร้อมกับการระเบิดของภูเขาไฟ ทำให้ได้ปูนขาว (CaOH) ที่ทำปฏิกิริยากับ ไฮโดรเจนซัลเฟต (H2SO4) ทำให้เกิดยิปซั่ม (CaSO4) เช่นที่พบในแม่น้ำ Banyu pahit (ภาพที่ 3 และ 4) ตามสมการ

H2SO4 + CaOH <-> CaSO4 + H2O

การกำเนิดยิปซั่มโดยรวมนั้น แสดงได้ตามรูปของ Utami et al., 2019 (ภาพที่ 5) โดยที่แร่ธาตุที่ละลายปะปนอยู่ในน้ำของทะเลสาบปากปล่องภูเขาไฟโดยไหลซึมตามใต้ดินไปโผล่ที่แม่น้ำ Banyu Pahit และเกิดการสะสมตัวของแร่ยิปซั่ม

บทความประกอบทัศนศึกษาของสมาคมธรณีวิทยาแห่งประเทศไทย ตอน ตะลุยแดนอิเหนาระหว่างวันที่ 28 กรกฎาคม ถึงวันที่ 3 สิงหาคม 2566 ก็จบลงในบทนี้ ต่อไปก็รอดูรูปถ่ายประเภทเดินน้อยแต่หลายร้อยรูป นะครับ ท่านสารวัตร

-------------------------------------------------

ที่มา

- https://www.facebook.com/nares.sattayarak

รวบรวมข้อมูลและภาพ

- www.iok2u.com

-------------------------------------------------

บทความ ดร. นเรศ สัตยารักษ์ (Nares Sattayarak)

รวมบทความที่น่าสนใจจากนักธรณีวิทยาของไทย

-------------------------------------------------