Lertsin 035 ธรณีวิทยาไร้พรมแดน

บันทึก "37 ปี ผจญภัยไปกับหิน" จะไม่สมบูรณ์ ถ้าไม่ได้พูดถึงโครงการสำรวจธรณีวิทยาร่วม ไทย-มาเลเซีย ที่เริ่มขึ้นเมื่อปี 2543 เนื่องจากเป็นงานที่แสดงถึงพลังสามัคคีของนักธรณีวิทยา 2 ประเทศ ที่มีความตั้งใจทำงานเก็บข้อมูลเชิงพื้นที่โดยไม่คำนึงถึงสารพัดอุปสรรค ผลงานเป็นที่ประจักษ์จนโครงการนี้ สามารถดำเนินการได้เกือบต่อเนื่องมาถึง 20 ปี มีเว้นไปบ้างตอนที่สถานการณ์รุนแรงมากเท่านั้น ผมได้มีส่วนร่วมใน 4 ปีแรกของโครงการ เห็นว่ามีหลายส่วน หลายเรื่องราวที่น่าบันทึกไว้ให้เป็นตำนาน

ภายหลังการลงนามร่วมมือ สำรวจธรณีวิทยาตามแนวชายแดนไทย-มาเลเซีย คณะทำงานฝ่ายไทย นำโดย ดร.อัศนี มีสุข ได้ร่วมปรึกษาหารือ เพื่อกำหนดแนวทางการทำงานกับคณะทำงานฝ่ายมาเลเซีย ที่นำโดย คุณอิบราฮิม บิน อัมนัน เพียงเริ่มต้นพูดคุยกันไม่นาน สัญญานแห่งความขัดแย้งก็ส่อเค้าให้เห็น เพราะต่างคนต่างมีจุดยืนของตัวเอง มีศักดิ์ศรีในฐานะตัวแทนประเทศค้ำคอ จะให้ยอมกันง่ายๆ คงเป็นไปได้ยาก แต่สิ่งหนึ่งที่เหมือนกั นคือ ทั้งสองฝ่ายมีความมุ่งมั่นตั้งใจที่จะเก็บข้อมูลธรณีวิทยาในพื้นที่ ที่ในอดีตไม่สามารถเข้าถึงได้ ต้องการแก้ปัญหาวิชาการร่วมกัน เพื่อให้ได้ผลผลิตที่ถูกต้องและเป็นประโยชน์มากที่สุด

เบื้องต้นได้กำหนดแนวทำงานว่าให้เลือกพื้นที่สำรวจ แล้วต่างฝ่ายต่างเข้าสำรวจในพื้นที่ของตัวเอ งเพื่อเตรียมข้อมูลนำเสนอในคณะกรรมการชุดใหญ่ ที่มีทั้งผู้บริหารและผู้เชี่ยวชาญของทั้งสองฝ่ายเข้าร่วม เมื่อมีปัญหาจุดไหน พื้นที่ใด จะร่วมเข้าไปสำรวจด้วยกัน เพื่อหาคำตอบให้ชัดเจน พื้นที่แรกที่เราคัดเลือกเรียกว่า Gubir-Sadao transect เนื่องจากเมื่อเอาแผนที่ธรณีวิทยาของทั้งสองประเทศมาวางต่อกัน พบว่าหน่วยหินไม่มีความต่อเนื่องกัน ราวกับว่าชั้นหินถูกตัดด้วยขอบเขตประเทศ ความไม่ต่อเนื่องของชั้นหิน คงเกิดจากการขาดข้อมูลเชิงพื้นที่ ต้องยอมรับว่าในอดีต ตลอดแนวเขตแดนไทย-มาเลเซีย ส่วนใหญ่อยู่ในเขตอิทธิพลของทั้ง โจรจีนและโจรแขก การทำแผนที่ธรณีวิทยาในสมัยนั้น จึงต้องอาศัยการแปลภาพถ่ายทางอากาศเป็นหลัก

พี่อัศนี ได้คัดเลือกทีมงานให้มีความรู้ความสามารถที่หลากหลาย การเข้าพื้นที่ครั้งแรกในสี่จังหวัดชายแดนใต้ จำเป็นต้องให้เจ้าหน้าที่ในพื้นที่ได้รับรู้ด้วย เริ่มต้นด้วยการเข้าไปรับฟังการบรรยายภาพรวมสถานการณ์ความมั่นคง ในค่ายสิรินธร จังหวัดยะลา ทหารได้บอกว่ายังมีพื้นที่ที่มีการเคลื่อนไหวไม่มากนัก ที่สำคัญพื้นที่สำรวจครั้งนี้ส่วนใหญ่อยู่ในเขตสะเดา นาทวี และสะบ้าย้อย จังหวัดสงขลา แทบไม่มีรายงานความเคลื่อนไหวของกลุ่มโจรแบ่งแยกดินแดนเลย ในอดีต เขาน้ำค้าง นาทวี คือ พื้นที่ต้องห้ามเพราะอยู่ในเขตอิทธิพลของโจรจีน100 % แต่หลังจากปี 2526 พวกเขาได้ออกจากป่ามาร่วมพัฒนาชาติไทย ทางการได้สนับสนุนให้อุโมงค์เขาน้ำค้าง เป็นแหล่งท่องเที่ยวสำคัญเหตุการณ์ความรุนแรงจึงสงบลง

การเข้าพื้นที่ตามเส้นทางจากบ้านประกอบ ไปเขาน้ำค้างจนมาออกที่ บ้านคลองแงะ พบหลักฐานที่สำคัญหลายอย่าง มีการพบซากดึกดำบรรพ์ในชั้นหินหลายจุด ทำให้กำหนดอายุหินได้ถูกต้อง พบหินแกรนิตโผล่อยู่ตามพื้นที่ลุ่มต่ำ แถวบ้านประกอบ พบหินตะกอนที่สะสมตัวบนภาคพื้นทวีปเป็นครั้งแรก ที่บ้านสำนักเอาะ บ้านน้ำเชี่ยว เขาแดง ส่วนทรัพยากรแร่ ยังไม่พบข้อมูลใหม่ มีเพียงถ่านหินที่ อำเภอสะบ้าย้อย ที่ กฟผ.ไปสำรวจไว้หลายปีแล้ว และมีโครงการก่อสร้างโรงไฟฟ้าแต่ได้รับการต่อต้านจากประชาชนในพื้นที่

หลังจากเสร็จงานภาคสนามในช่วงแรก พวกเราเตรียมการนำเสนอข้อมูลทั้งหมดให้ที่ประชุมใหญ่ได้รับฟัง โดยในครั้งนั้น จัดขึ้นที่ เมืองอะลอสตาร์ เมืองหลวงของรัฐเคดะห์ มาเลเซีย เราได้เวลา 3 ชั่วโมงในภาคเช้า ส่วนมาเลเซียได้ช่วงบ่าย พี่อัศนีกำหนดให้พูด 4 คน โดย 3 คนแรกให้พูด คนละ 15 นาที เปิดโอกาสให้ฝั่งมาเลย์ซักถามอีกคนละ 15 นาที แล้วพักกินกาแฟ หลังจากนั้นให้ผมพูดรายละเอียดเกี่ยวกับการลำดับชั้นหิน อีก 40 นาที ก่อนที่จะเปิดการอภิปราย ด้วยข้อมูลที่มีในมือกับ 40 นาทีที่ต้องพูดในเรื่องที่ถนัด รู้สึกไม่ใช่งานยาก เตรียมแผ่นใสเพียง 4 แผ่นที่แสดงการลำดับชั้นหินอย่างละเอียดใน 4 พื้นที่ศึกษา มีเครื่องหมายแสดงให้เห็นชัดเจนว่าหินเหล่านั้น มีโครงสร้างปฐมภูมิแบบใด ตกตะกอนในสภาพแวดล้อมอย่างไร เป็นช่วงที่น้ำทะเลกำลังขึ้นหรือลง พบซากดึกดำบรรพ์อะไรบ้าง

ถึงวันจริง สิ่งที่เราคาดไว้ผิดหมด 3 คนแรกที่นำเสนอ ฝั่งมาเลย์ไม่ซักถามอะไรเลย เท่ากับเหลือเวลาอีก 2 ชั่วโมงกว่า ต้องขอให้เบรคก่อน นั่งวางแผนการพูด หัวหน้ากองเข้ามากระซิบอย่าทำให้เสียชื่อนะ เครียดกว่าเดิมอีก แต่พอพี่อัศนีมาบอกไม่เป็นไรนะ จะคอยช่วยเสริมให้ ค่อยยังชั่วหน่อย ช่วยเรียกขวัญกำลังใจคืนมาได้บ้าง เมื่อถึงเวลาใช้สารพัดเทคนิคที่จะพูดไม่ให้คนฟังเบื่อหน่าย แกล้งวางแผ่นใสผิดบ้าง พูดๆ ไปก็บอกว่า เอ๊ะ ลืม เมื่อกี้พูดอะไรนะ ฝ่ายมาเลย์ตกหลุมพราง บอกว่าพูดถึงตรงโน้น ตรงนี้ ผมก็บอกว่าไม่ได้ลืม แต่อยากทดสอบว่านั่งหลับกันอยู่หรือป่าว ไม่น่าเชื่อว่าผ่านไปได้ชั่วโมงครึ่ง จนน้องต้น หนึ่งในทีมงานมาบอกภายหลังว่า เหมือนฟังทอล์กโชว์ ที่ไม่ค่อยรู้เรื่องแต่ก็สนุกดี ไม่รู้ว่าชมหรือด่า พอตอนบ่ายตั้งใจซักถามให้เต็มที่ แต่ฝั่งมาเลย์เขาเตรียมมาพูดโดยไม่ให้ซักถาม น้องต้น เป็นคนให้คะแนนบอก ยกแรกเราแพ้ รอแก้มือตอนออกภาคสนามแล้วกัน ระหว่างการออกภาคสนาม พี่อัศนี พยายามเข้าไปพูดคุยผูกมิตรไมตรีกับ อิบราฮิม ส่วน ต๋อง นราเมศวร์ และผม มีหน้าที่ถกเถียงทางวิชาการ ตรงไหนไม่รู้ก็แอบไปถาม พี่อัศนี แล้วกลับมาถกเถียงต่อ ยกนี้ น้องต้น ให้ฝ่ายไทยชนะ พอข้ามมาฝั่งไทย การจัดการยากมาก เพราะเวลานั้นเป็นช่วงถือศีลอดของศาสนาอิสลาม เขาต้องละหมาดวันละหลายครั้ง พื่อัศนี ปรึกษากับ อิบราฮิม ว่าในบางครั้งจะขอยกเว้นบ้างได้ไหม เขาบอกไม่ได้ก็ต้องจัดให้แม้จะเสียเวลา แต่ไม่ต้องการเสียมิตรภาพ ทีมงานวัยหนุ่มทั้ง 2 ฝ่ายเริ่มสนิทสนมกันอย่างรวดเร็ว มีการตั้งชื่อไทยเพื่อให้เรียกง่ายขึ้น เช่น ปิยพงษ์ มีชัย และสมชาย นักธรณีของเราอิจฉาสมชายมากเพราะเขามีเมีย 3 คนแล้วและกำลังหาคนที่ 4 แม้เวลาที่อยู่ด้วยกันผ่านไปหลายวันแล้ว แต่หัวหน้าทั้งสองยังเข้ากันได้ไม่ดีนัก อย่างไรก็ตามคณะทำงาน ยังสามารถสรุปงานปรับปรุงแก้ไขแผนที่ธรณีวิทยา ทำให้เห็นว่าชั้นหินไม่เคยถูกกั้นด้วยเขตปกครอง หรืออาจพูดได้ว่า ธรณีวิทยาไร้พรมแดน ยกนี้น้องต้นให้เสมอกัน

พื้นที่ต่อไปคือ Batu Melington - Sungai Kolok transect นอกจากหิน แร่ แล้ว จะพาไปรู้จักหมู่บ้านชาวอีสานใกล้ป่าบาลา-ฮาลา คนอีสานที่ไม่เคยเหยียบแผ่นดินอีสานเลย