Nares ไทย ลุยทุ่งกุลาประสานักธรณีฯ 3 (ขยายความบทที่ 2)

Nares ไทย ลุยทุ่งกุลาประสานักธรณีฯ 3 (ขยายความบทที่ 2)

รูปที่ 1 ภาพแสดงทิศทางการวางตัวของแอ่งสะสมตะกอนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย ประกอบด้วย แอ่งสะสมตะกอนในทะเลยุคคาร์บอนิเฟอรัส-เพอร์เมียน (ภาพบนด้านซ้าย) แอ่งสะสมตะกอนในทะเลสาบและแม่น้ำยุคไทรแอสสิกตอนปลาย (ภาพบนด้านขวา) และแอ่งสะสมตะกอนโคราช (ภาพล่าง) ซึ่งทั้งหมดจะมีแนวการวางตัวในทิศตะวันตกเฉียงเหนือ-ตะวันออกเฉียงใต้โดยประมาณ

ถึงแม้ว่าที่ราบสูงโคราชจะมีลักษณะคล้ายกับรูปห้าเหลี่ยมลบมุม ทว่าการวางตัวของชั้นหินและหมวดหินส่วนใหญ่จะเป็นแนวตะวันตกเฉียงเหนือ-ตะวันตกเฉียงใต้ และบ้างก็เกือบจะเป็นแนวตะวันตก-ตะวันออก (รูปที่ 1) แตกต่างจากภูมิภาคอื่นๆ ของประเทศ ซึ่งจะเป็นแนวเกือบจะเหนือ-ใต้ นั่นก็เป็นเพราะว่า อีสานบ้านเฮารวมทั้ง ลาว กัมพูชา และเวียดนาม เมื่อก่อน 200 ล้านปีนั้น จะอยู่คนละแผ่นทวีปกับพวกที่ที่ปัจจุบันเป็นด้านตะวันตกของประเทศ

ข้อมูลจากใต้ผิวดินทำให้ทราบว่า ในยุคคาร์บอนิเฟอรัสถึงเพอร์เมียนนั้น ได้เกิดแอ่งสะสมตะกอนหลังแนวมุดตัวของแผ่นทวีปจีนใต้ ลงใต้แผ่นทวีปอินโดจีนโบราณ ทำให้เกิดการสะสมตัวของตะกอนในทะเลทั้งตึ้นและลึกในแนวตะวันตกเฉียงเหนือ-ตะวันออกเฉียงใต้ (ภาพบนด้านซ้ายของรูปที่ 1) หลังจากนั้น เมื่อเปลือกทวีปจีนใต้และอินโดจีนโบราณได้เชื่อมตัวกันแล้ว บริเวณทั้งหมดถูกยกตัวเป็นแผ่นดิน หินที่เกิดก่อนหน้านี้ถูกบีบอัดคดโค้งและเลื่อนขาดออกจากกัน เกิดการกัดเซาะผุพังทำลายโดยทั่ว จากนั้นจึงเกิดการปริแตกของเปลือกโลก เกิดเป็นแอ่งสะสมตะกอนรูปกึ่งกราเบน มีแนวการวางตัวในทิศทางคล้ายคลึงกับแอ่งของมหายุคชีวิตเก่า (ภาพบนด้านขวาของรูปที่ 1) ต่อมา เมื่อแผ่นทวีปอินโดจีน (Indochina Continental Plate) ได้เชื่อมตัวกับแผ่นทวีปซีบูมาสุ (Sibumasu Continental Plate) (ก่อนหน้านั้นเรียกว่าแผ่นทวีปฉาน-ไทย) พื้นที่ที่ปัจจุบันเป็นอีสานทั้งหมด ก็ค่อยๆ กลายเป็นที่ราบลุ่มที่กว้างใหญ่มหาศาล มีแม่น้ำหลายสายไหลมาจากทิศตะวันออกเฉียงเหนือและตะวันออก ไปลงทะเลที่อยู่ทางด้านตะวันตก นักธรณีวิทยาไทยเรียกแอ่งสะสมตะกอนนี้ว่า แอ่งสะสมตะกอนโคราช มีลักษณะเป็นแอ่งยาวในทิศตะวันตกเฉียงเหนือ-ตะวันออกเฉียงใต้ มีความหนาเกือบ 4 กิโลเมตรในแนวกลางแอ่ง และบางลงไม่ถึง 2 กิโลเมตร ในบริเวณด้านเตะวันออกเฉียงเหนือ และตะวันออกเฉียงใต้ของแอ่ง (ภาพล่างของรูปที่ 1) หินตะกอนทั้งหมดเหล่านี้ เรียกรวมกันว่า กลุ่มหินโคราช ซึ่งแบ่งออกได้เป็น 6 หมวดหิน เรียงลำดับจากล่างขึ้นบน ดังนี้ หมวดหินน้ำพอง ภูกระดึง พระวิหาร เสาขัว ภูพาน และโคกกรวด

หมวดหินที่มีความคงทนต่อการกัดเซาะผุพังทำลายมากกว่าหมวดหินอื่น ได้แก่ หมวดหินน้ำพองตอนล่าง หมวดหินพระวิหาร และหมวดหินภูพาน ฉะนั้น จึงมักพบหมวดหินดังกล่าวปรากฏให้เห็นในรูปของภูเขาที่มีผาชัน

ข้อมูลจากการวัดคลื่นไหวสะเทือนในชั้นหิน (รูปที่2) แสดงให้เห็นว่าโครงสร้างชั้นหินรูปประทุนของกลุ่มหินโคราชนั้น เกิดจากการเลื่อนย้อนกลับของรอยเลื่อนเก่าที่เกิดขึ้นตั้งแต่ยุคคาร์ยอนิเฟอรัส และไทรแอสสิกตอนปลาย อันได้รับอิทธิพลของการชนกันของทวีปอินเดียกับยูเรเซีย มิได้เกิดจากแรงบีบที่มาจากทิศตะวันออกเฉียงเหนือ-ตะวันตกเฉียงใต้

ข้อมูลจากการวัดคลื่นไหวสะเทือนในชั้นหิน (รูปที่ 2 และ 3) บอกให้เราทราบว่า ความราบเรียบของบริเวณที่สูงบึงกาฬ กับที่สูงบุรีรัมย์นั้น เป็นเพราะว่า ในทั้งสองบริเวณนี้ ไม่มีหินตะกอนยุคคาร์บอนิเฟอรัส-เพอร์เมียน และหมวดหินน้ำพองอยู่เลย กลุ่มหินโคราชจะวางตัวบนหินแปรชั้นสูงหรือหินอัคนีโดยตรง

การที่ไม่นับพื้นที่สูงบึงกาฬให้อยู่ในแอ่งสกลนครในอดีตนั้น เพราะไม่พบคราบเกลือบนผิวดิน ซึ่งจากรูปที่ 3 เราอาจอธิบายได้ว่า เนื่องจากชั้นหินทั้งของกลุ่มหินโคราช และหมวดหินมหาสารคามนั้น ล้วนแต่วางตัวในแนวระนาบ จึงไม่มีการปูดตัวของโดมเกลือ อีกทั้งยังมีหมวดหินภูทอกปิดทับไว้ค่อนข้างหนา 

นอกจากนี้ ข้อมูลจากการวัดคลื่นไหวสะเทือนในชั้นหินทำให้เราทราบว่า โดมเกลือในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทยนั้น น่าจะเกิดจากน้ำหนักและแรงดันจากด้านข้างที่อัดลงมาตามการเอียงเทของขั้นเกลือหิน ไม่ใช่จากการที่น้ำหนักหินที่กดทับอยู่ข้างบนถูกกัดเซาะหายไป