kiattiphong การเกิดแอ่งเกลือสินเธาว์ในประเทศไทย (Salt basins” in Thailand)

การเกิดแอ่งเกลือสินเธาว์ในประเทศไทย (Salt basins” in Thailand)

การเกิด “แอ่งเกลือสินเธาว์” ในประเทศไทย

เกลือสินเธาว์ หรือเกลือหิน เป็นทรัพยากรธรรมชาติที่มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อทั้งเศรษฐกิจและวิถีชีวิตของผู้คนมาแต่โบราณกาล โดยเฉพาะอย่างยิ่งในพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทยและบริเวณลุ่มแม่น้ำโขง ซึ่งเป็นแหล่งที่มีแอ่งเกลือสินเธาว์ขนาดใหญ่อยู่ใต้ผืนดิน การทำความเข้าใจกระบวนการเกิดแอ่งเกลือเหล่านี้ จึงเป็นกุญแจสำคัญในการสำรวจและใช้ประโยชน์จากทรัพยากรล้ำค่านี้อย่างยั่งยืน จังหวัดในภาคอีสานหลายแห่งรวมถึงบางจังหวัดในภาคเหนือเช่น บ่อเกลือน่าน เราจะรู้กันว่ามีแหล่งทำนาเกลือสินเธาว์ของไทย ซึ่งร่องรอยหลักฐานของเกลือใต้ชั้นหิน

กำเนิดจากท้องทะเลโบราณ: หลักฐานทางธรณีวิทยา

“เกลือหิน” (Rock Salt) เป็นหินตะกอนชนิดหนึ่ง เกิดจากแร่เฮไลต์ (Halite) ตกตะกอนสะสมตัวใต้ทะเล เนื่องจากน้ำทะเลระเหยตัวออกไป เมือความเข้มของเกลือมากขึ้นจึงเกิดการตกตะกอนสะสมเป็นชั้นๆ เหมือนหินชั้นประเภทอื่นๆ การเกิดแอ่งเกลือสินเธาว์นั้นเป็นผลลัพธ์ของกระบวนการทางธรณีวิทยาที่ซับซ้อนและกินเวลานานนับล้านปี โดยมีจุดเริ่มต้นมาจาก "ทะเลโบราณ" ประมาณ 50-55 ล้านปีก่อน แผ่นเปลือกโลกอินเดียได้เริ่มเคลื่อนที่ชนเข้ากับแผ่นเปลือกโลกยูเรเซียอย่างรุนแรง แรงอัดมหาศาลจากการชนกันนี้ทำให้เกิดการยกตัวของเทือกเขาหิมาลัยและเทือกเขาสูงอื่นๆ ในภูมิภาค รวมถึงส่งผลกระทบต่อโครงสร้างทางธรณีวิทยาของแผ่นเปลือกโลกภายในทวีปเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ด้วย แรงบีบอัดนี้ทำให้เกิดการโก่งงอและยุบตัวของชั้นหินใต้พื้นผิวโลก ก่อให้เกิดแอ่งแผ่นดินขนาดใหญ่หลายแห่ง รวมถึง "แอ่งโคราช" ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทยและ "แอ่งสะหวันนะเขต-คำม่วน" ในประเทศลาว ซึ่งเป็นพื้นที่ที่มีการสะสมตัวของชั้นเกลือสินเธาว์เป็นปริมาณมาก การยกตัวของแผ่นดินบริเวณชายขอบแอ่งยังทำให้ทะเลโบราณเหล่านั้นถูกตัดขาดจากทะเลเปิด และกลายเป็นทะเลปิดหรืออ่าวที่มีการระเหยของน้ำอย่างรุนแรงยิ่งขึ้นไปอีก ทำให้ชั้นเกลือสะสมตัวหนาขึ้น สันนิษฐานได้ว่าการสะสมตัวได้เกิดในช่วงประมาณ 113 ล้านปีก่อน ยุคครีเทเซียส น้ำทะเลเข้าท่วมบริเวณแผ่นเปลือกโลกยูเรเซีย เมื่อแผ่นเปลือกโลกอินเดียเคลื่อนเข้าชนและถูกยกตัวขึ้นเป็นแนวเทือกเขายาวในแนวเหนือ-ใต้ ส่งผลต่อการไหลของน้ำทะเลโบราณที่ทำให้เกิดตำแหน่งของเกลือ ตั้งแต่ประเทศจีน ไล่ลงมาถึงตอนเหนือของไทย แถวๆ อ.บ่อเกลือ จ.น่าน อ.นครไทย จ.พิษณุโลก และแอ่งสกลนคร และแอ่งโคราช ในภาคอีสาน รวมถึงบางส่วนของประเทศลาว (ตามแผนที่) โดยตำแหน่งเกลือหินในแนวนี้จะอยู่ใกล้ผิวดินระดับ 100 เมตร

แอ่งเกลือสินเธาว์ในประเทศไทยและลุ่มแม่น้ำโขง

พื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย หรือที่เรียกว่า "ที่ราบสูงโคราช" นั้น ขึ้นชื่อว่าเป็นแหล่งเกลือสินเธาว์ที่ใหญ่ที่สุดแห่งหนึ่งของโลก และต่อเนื่องไปยังพื้นที่ในประเทศลาวและกัมพูชาบริเวณลุ่มแม่น้ำโขงตอนล่าง ชั้นเกลือสินเธาว์เหล่านี้มีความหนาแตกต่างกันไป ตั้งแต่ไม่กี่เมตรไปจนถึงหลายร้อยเมตร และอยู่ลึกลงไปใต้ดินตั้งแต่ไม่กี่สิบเมตรจนถึงหลายร้อยเมตร ในประเทศไทย แอ่งเกลือที่สำคัญที่สุดคือ แอ่งโคราช ซึ่งครอบคลุมพื้นที่หลายจังหวัด เช่น อุดรธานี หนองคาย สกลนคร นครราชสีมา และชัยภูมิ ส่วนในประเทศลาวและกัมพูชา ก็พบแหล่งเกลือสินเธาว์ขนาดใหญ่ในแอ่งที่ต่อเนื่องกันไปตามแนวลุ่มน้ำโขง

ความสำคัญและผลกระทบ

เกลือสินเธาว์มีความสำคัญต่อการดำรงชีวิตของผู้คนในภูมิภาคนี้มาตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ โดยใช้ในการถนอมอาหาร เป็นเครื่องปรุงรส และใช้ในการผลิตเกลือบริโภคในครัวเรือน ในยุคปัจจุบัน เกลือสินเธาว์ยังเป็นวัตถุดิบสำคัญในอุตสาหกรรมหลายประเภท เช่น อุตสาหกรรมเคมี โซดาไฟ และปุ๋ย

อย่างไรก็ตาม การทำเหมืองเกลือสินเธาว์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการสูบน้ำเกลือใต้ดินขึ้นมาใช้ ก็อาจส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมได้เช่นกัน เช่น ปัญหาดินเค็ม การยุบตัวของแผ่นดิน และผลกระทบต่อแหล่งน้ำใต้ดิน ดังนั้น การบริหารจัดการทรัพยากรเกลือสินเธาว์อย่างรอบคอบและยั่งยืน จึงเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่ง เพื่อให้เราสามารถใช้ประโยชน์จากทรัพยากรล้ำค่านี้ได้อย่างสมดุลและไม่ส่งผลเสียต่อธรรมชาติและชุมชน