WNBR เครือข่ายพื้นที่สงวนชีวมณฑลโลก (World Network of Biosphere Reserves; WNBR)
เครือข่ายพื้นที่สงวนชีวมณฑลโลก (World Network of Biosphere Reserves: WNBR) คือ พื้นที่คุ้มครองที่กำหนดขึ้นในระดับสากล ซึ่งแต่ละรายการเรียกว่า พื้นที่สงวนชีวมณฑล ภายใต้ โครงการมนุษย์และชีวมณฑล (Man and the Biosphere: MAB) ของ องค์การยูเนสโก ที่ก่อตั้งมาตั้งแต่ พ.ศ. 2514 มีวัตถุประสงค์ เพื่อแสดงและวางแนวทางการพัฒนาความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม บนพื้นฐานวิทยาศาสตร์ส่งเสริมการพัฒนาที่ยั่งยืน โดยมีพื้นที่สาธิตของโครงการดังกล่าวกระจายอยู่ทั่วโลก เรียกว่า พื้นที่สงวนชีวมณฑล (Biosphere Reserve) ซึ่งอาจเป็นพื้นที่ของระบบนิเวศภาคพื้นดิน ชายฝั่ง พื้นน้ำ หรือประกอบด้วยระบบนิเวศดังกล่าวรวมกันในการประกาศจัดตั้งพื้นที่สงวนชีวมณฑล
ชีวมณฑล เป็นระบบที่ซับซ้อนมาก ซึ่งมีความสัมพันธ์มากมายที่เป็นปัจจัยปรับสภาพของสิ่งมีชีวิตบนโลก มีความจำเป็นต้องป้องกันระบบนิเวศ มลพิษและความเสื่อมโทรม เพื่อให้กิจกรรมของเราสามารถรักษาความสัมพันธ์ทั้งหมดของสิ่งมีชีวิต สิ่งมีชีวิตแต่ละชนิดในสิ่งแวดล้อมต่างทำหน้าที่ของตัวเอง และชุดของฟังก์ชันนั้นคือสิ่งที่ทำให้เรามีชีวิตอยู่ในสภาพที่แข็งแรง นั่นคือเหตุผลว่าทำไมการปกป้องและอนุรักษ์ระบบนิเวศของเรา จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งเพื่อที่เราจะได้ดำรงอยู่อย่างยั่งยืนต่อไป
ชีวมณฑล (Biosphere) คือ ระบบนิเวศในระดับดาวเคราะห์ ที่ควบรวมเอาสิ่งมีชีวิตทั้งหมดและความสัมพันธ์ ทั้งระหว่างกันเองกับทั้งปฏิสัมพันธ์กับองค์ประกอบต่าง ๆ ของธรณีภาค ปฐพีภาค อุทกภาค และชั้นบรรยากาศมาไว้ด้วยกัน มีการสันนิษฐานว่าชีวมณฑลมีการวิวัฒนาการ มาตั้งแต่ต้นกำเนิดของชีวิตบนโลก ไม่ว่าจะเป็นกระบวนการกำเนิดชีวิตจากสิ่งไร้ชีวิต (biopoiesis) หรือ กระบวนการกำเนิดชีวิตจากสิ่งมีชีวิต (biogenesis) ซึ่งเริ่มต้นขึ้นอย่างน้อยเมื่อ 3.5 พันล้านปีก่อน
ชีวมณฑล (Biosphere) จึงมีปัจจัยทางชีวภาพ ที่แสดงโดยชุมชนของสิ่งมีชีวิตเหล่านั้นทั้งหมดที่มีปฏิสัมพันธ์ซึ่งกันและกันและกับระบบย่อยที่เหลือของโลก ชุมชนของสิ่งมีชีวิตเหล่านี้ประกอบด้วยผู้ผลิตผู้บริโภคและผู้ย่อยสลาย แต่ก็มีเช่นกัน ปัจจัย abiotic ที่มีปฏิสัมพันธ์กับสิ่งมีชีวิต ปัจจัยเหล่านี้ ได้แก่ ออกซิเจนน้ำอุณหภูมิแสงแดดเป็นต้น ชุดของปัจจัยเหล่านี้ทางชีวภาพและทางชีวภาพประกอบด้วย สิ่งแวดล้อม
ระดับขององค์กรในชีวมณฑล โดยทั่วไปสิ่งมีชีวิตไม่ได้อยู่อย่างโดดเดี่ยว แต่จำเป็นต้องมีปฏิสัมพันธ์กับสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ และด้วยปัจจัยที่ไม่เหมาะสม นั่นคือเหตุผลที่ในธรรมชาติมี ระดับต่างๆขององค์กร ขึ้นอยู่กับปฏิสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตและกลุ่มที่มีขนาดใหญ่มีประชากรชุมชนและระบบนิเวศ
ประชากร องค์กรระดับนี้เกิดขึ้นในธรรมชาติ เมื่อสิ่งมีชีวิตของพืชสัตว์หรือจุลินทรีย์บางชนิดเชื่อมโยงกัน ในช่วงเวลาและพื้นที่ร่วมกัน นั่นคือพืชและสัตว์นานาชนิด อยู่ร่วมกันในพื้นที่เดียวกัน และใช้ทรัพยากรเดียวกันเพื่อความอยู่รอดและขยายพันธุ์
พื้นที่สงวนชีวมณฑล (Biosphere Reserve) คืออะใร
พื้นที่สงวนชีวมณฑล (Biosphere Reserve) คือ พื้นที่ระบบนิเวศบนบก ทะเล และ/หรือชายฝั่งทะเล ที่ได้รับการยอมรับในระดับนานาชาติภายใต้ “โครงการมนุษย์และชีวมณฑล (Man and Biosphere Reserves Programme: MAB)” ซึ่งเป็นโครงการความร่วมมือระหว่างประเทศ ขององค์การยูเนสโก (UNESCO)
พื้นที่สงวนชีวมณฑล (Biosphere Reserve) หมายถึง พื้นที่อนุรักษ์สังคมพืชและสัตว์ ในสภาวะของระบบนิเวศที่เป็นธรรมชาติ เพื่อรักษาความหลากหลายทางพันธุกรรม และเพื่อใช้เป็นแหล่งศึกษาวิจัยทางด้านวิทยาศาสตร์ โดยเฉพาะข้อมูลพื้นฐาน ทั้งในสภาพแวดล้อมที่เป็นธรรมชาติและที่ถูกเปลี่ยนแปลงไป
พื้นที่สงวนชีวมณฑล (Biosphere Reserve) ต้องมีลักษณะอย่างไร การจะประกาศพื้นที่ใดเป็น เขตพื้นที่สงวนซีวมณฑล ได้นั้นรัฐบาลแห่งชาติต้องพิจารณาเสนอพื้นที่ต่อ คณะกรรมการสภาประสานงานระหว่างประเทศ ว่าด้วย โครงการมนุษย์และซีวมณฑล ซึ่งพื้นที่ดังกล่าวจะต้องมีคุณสมบัติสอดคล้องกับบรรทัดฐานที่กำหนดไว้ คือประกอบด้วย
- พื้นที่แกนกลาง (Core area) เป็นพื้นที่ที่จัดตั้งขึ้นตามกฎหมาย มีขนาดใหญ่เพียงพอที่จะสนองวัตถุประสงค์ด้านการอนุรักษ์และไม่มีกิจกรรมใด ๆ ยกเว้นด้านการศึกษาวิจัยและติดตามตรวจสอบการเปลี่ยนแปลงของธรรมชาติ
- พื้นที่กันชนล้อมรอบเขตแกนกลาง (Buffer zone) เป็นพื้นที่ที่อนุญาต ให้มีกิจกรรมที่ไม่ขัดกับการอนุรักษ์
- พื้นที่รอบนอก (Transition area) เป็นพื้นที่ที่ใซ้ในการดำเนินกิจกรรม ทั่วไป เซ่น การเกษตร การตั้งถิ่นฐานของชุมชน และอื่น ๆ
พื้นที่สงวนชีวมณฑล (Biosphere Reserve) มีการจัดการอย่างไร
การจัดการพื้นที่สงวนซีวมณฑล แบ่งพื้นที่ออกเป็น 3 เขต คือ เขตแกนกลาง หรือพื้นที่อนุรักษ์ (Core area) เขตกันชน (Buffer zone) และพื้นที่รอบนอก (transition area) เพื่อนำไปสู่การบรรลุเป้าหมาย 3 ด้าน คือ
- ด้านการอนุรักษ์ (conservation function) ความหลากหลายทางชีวภาพ ทางพันธุกรรมของสิ่งมีชีวิตที่เป็นพืชสัตว์ จุลินทรีย์ ระบบนิเวศ และภูมิทัศน์ รวมถึงอนุรักษ์ความหลากหลายทางวัฒนธรรม
- ด้านการพัฒนา (development function) เป็นพื้นที่ที่ส่งเสริมการพัฒนาเศรษฐกิจ และสังคม อย่างยั่งยืนโดยเคารพต่อคุณค่าทางวัฒนธรรมชุมชนท้องถิ่น
- ด้านการสนับสนุน (logistic support function) การสาธิต ฝึกอบรม และให้ความรู้ เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม การศึกษา การวิจัยและตรวจสอบ ที่เกี่ยวกับการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม
* หมายเหตุ
พื้นที่อาจขยายขอบเขตให้ครอบคลุมถิ่นที่อยู่อาศัยของสิ่งมีชีวิต ระบบนิเวศที่ถูกคุกคาม และสภาพแวดล้อมที่มีแนวโน้มที่จะถูกทำลายทางธรรมชาติและวัฒนธรรม
พันธกรณีของแต่ละประเทศที่ต้องดำเนินการหลังจากการจัดตั้ง พื้นที่สงวนชีวมณฑลคืออะใร
ประเทศที่เป็นเจ้าของพื้นที่ ต้องดูแลรักษาพื้นที่ด้วยการบังคับใช้กฎหมาย ที่เกี่ยวช้องของประเทศนั้น ๆ และดำเนินการภายใต้กรอบบัญญัติเครือข่ายโลก ของฟืนที่สงวน, ซีวมณฑล (The Statutory Framework of the World Network) ขององค์การยูเนส'โก เพื่อให้ประเทศสมาชิกทุกประเทศรักษาคุณภาพของการดำเนินงานให้เป็นมาตรฐาน ในการบริหารจัดการพื้นที่แกนกลางให้มีความสมบูรณ์และมีความหลากหลายทางชีวภาพ ส่งเสริมให้เกิดการดูแลรักษาและใช้ประโยชน์ พื้นที่เขตกันชนอย่างเหมาะสม ไม่ก่อให้เกิดผลกระทบต่อระบบนิเวศโดยยึดถือ หลักของความเสมอภาพ เคารพภูมิปีญญาและจารีตประเพณีท้องถิ่น ส่งเสริม ให้ประซาซนเกิดความรู้ มีจิตสำนึกในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และเช้ามา มีส่วนร่วมในการจัดการพื้นที่ โดยป็จจุบันมีแผนยุทธศาสตร์โครงการมนุษย์และ ชีวมณฑล 2558 - 2568 (MAB strategy 2015 - 2025) และแผนปฏิบัติการลิมา ปี 2559 - 2568 (Lima Action Plan 2016 - 2025)
หน่วยงานที่ทำหน้าที่ดูแล พื้นที่สงวนชีวมณฑล จะต้องจัดเตรียมรายงานสถานภาพของพื้นที่สงวนชีวมณฑลประจำปี เพื่อให้คณะกรรมการที่ปรึกษา เกี่ยวลับพื้นที่สงวนชีวมณฑลพิจารณาสถานภาพและการจัดการให้เป็นไปตามเกณฑ์
โครงการมนุษย์และชีวมณฑล (Man and Biosphere Reserves Programme: MAB)
การจัดตั้งโครงการมนุษย์และซีวมณฑล มีวัตถุประสงค์ เพื่อบูรพาการประเด็น ต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับสิ่งแวดล้อม สังคมและการพัฒนา โดยสนับสนุนการดำรงอยู่ร่วม กันอย่างกลมกลืนของมนุษย์ และธรรมชาติ เพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน โดยใช้พื้นที่ที่เรียก ว่า “พื้นที่สงวนซีวมณฑล” เป็นเครื่องมือในการดำเนินงาน
ที่มา
ข้อมูล World Network of Biosphere Reserves (unesco.org)
ข้อมูลและรูปภาพ www.iok2u.com
-----------------------------------------
เครือข่ายพื้นที่สงวนชีวมณฑลโลก (WNBR) รวมข้อมูล
-----------------------------------------