เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่-ห้วยขาแข้ง: มรดกโลกแห่งความหลากหลายทางชีวภาพและนิเวศวิทยาอันเป็นเลิศของทวีปเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

บทนำและสถานะ (Introduction and Status)

คุณค่าโดดเด่นระดับสากล (Outstanding Universal Value - OUV)

• เกณฑ์ (vii): ความงดงามตามธรรมชาติอันโดดเด่น (Outstanding Natural Beauty) แหล่งมรดกโลกแห่งนี้จัดแสดงลักษณะทางชีวภาพที่มีความงดงามตามธรรมชาติอันโดดเด่นและมีคุณค่าทางวิทยาศาสตร์สูง ประกอบด้วยหุบเขาที่มีความลาดชันสูง ยอดเขาที่น่าประทับใจ ลำธารสาขาและน้ำตกจำนวนมาก รวมถึงผืนป่าประเภทต่างๆ ที่ผสมผสานกันอย่างเป็นเอกลักษณ์ ความงดงามของทิวทัศน์ยังได้รับการเสริมให้โดดเด่นยิ่งขึ้นด้วยความหลากหลายของสีสัน รูปทรง และพืชพรรณ
• เกณฑ์ (ix): กระบวนการทางนิเวศวิทยาและชีววิทยา (Ecological and Biological Processes) เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่-ห้วยขาแข้ง เป็นตัวแทนของชีวนิเวศ (biome) ที่โดดเด่นและเป็นเอกลักษณ์ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ภาคพื้นทวีป โดยเป็นการผสมผสานองค์ประกอบทางชีวภูมิศาสตร์ของสี่เขต ได้แก่ จีน-หิมาลัย (Sino-Himalayan), ซุนดาอิก (Sundaic), อินโด-พม่า (Indo-Burmese) และอินโดจีน (Indo-Chinese) ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความหลากหลายของพืชและสัตว์ที่เป็นลักษณะเฉพาะของทั้งสี่เขต พื้นที่นี้ครอบคลุมกระบวนการทางนิเวศวิทยาและชีววิทยาที่สำคัญ รวมถึงถิ่นที่อยู่ (habitats) ที่หลากหลาย เช่น แหล่งหินปูน (limestone formations), โป่งธรรมชาติ (mineral licks), พื้นที่ชุ่มน้ำ (wetlands) และหลุมยุบ (sinkholes) โดยป่าซาวันนา (savanna forest) ในทุ่งใหญ่นับเป็นตัวอย่างป่าเขตร้อนแห้งแล้ง (dry tropical forest) ที่สมบูรณ์และมั่นคงที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
• เกณฑ์ (x): การอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพ (Biodiversity Conservation) แหล่งมรดกโลกนี้มีความหลากหลายของชนิดพันธุ์และถิ่นที่อยู่ (species and habitat diversity) ที่ยอดเยี่ยม ซึ่งเป็นแหล่งสนับสนุนพืชและสัตว์ป่าหลากหลายชนิด โดยหลายชนิดมีการกระจายพันธุ์ถึงขีดจำกัดในพื้นที่เขตรักษาพันธุ์ฯ แห่งนี้ เป็นถิ่นที่อยู่ของสัตว์หลากหลายประเภท อาทิ สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดใหญ่ 77%, นกขนาดใหญ่ 50% และสัตว์มีกระดูกสันหลังบนบก 33% ที่พบในภูมิภาค รายการชนิดพันธุ์ประกอบด้วยสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม 120 ชนิด, นก 400 ชนิด, สัตว์เลื้อยคลาน 96 ชนิด, สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก 43 ชนิด และปลาน้ำจืด 113 ชนิด นอกจากนี้ยังมีความสำคัญอย่างยิ่งในการเป็นแหล่งอาศัยของสัตว์หายาก ใกล้สูญพันธุ์ หรือเป็นสัตว์เฉพาะถิ่นจำนวนมาก เช่น เสือโคร่ง (tigers), เสือดาว (clouded leopards), ช้างเอเชีย (Asian elephants), หมาไน (wild dogs), สมเสร็จเอเชีย (Asian tapirs), กระทิง (gaurs), วัวแดง (bantengs) และเลียงผา (serows)

บริบททางประวัติศาสตร์ (Historical Context)

• การก่อตั้งและพัฒนา:
  • พ.ศ. 2515 (ค.ศ. 1972): เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวรได้รับการจัดตั้งขึ้นภายใต้พระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่าของประเทศไทย
  • พ.ศ. 2517 (ค.ศ. 1974): เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งได้รับการจัดตั้งขึ้นภายใต้พระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่าเช่นเดียวกัน
  • พ.ศ. 2533 (ค.ศ. 1990): ป่าสงวนแห่งชาติห้วยแม่ละเมาะ (เดิมคือป่าสงวนแห่งชาติน้ำโจน) ได้รับการพิทักษ์จากการสร้างเขื่อน และถูกผนวกเข้าเป็นส่วนหนึ่งของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร
  • พ.ศ. 2534 (ค.ศ. 1991): พื้นที่ทั้งหมดได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นแหล่งมรดกโลกโดยองค์การยูเนสโก
  • พ.ศ. 2548 (ค.ศ. 2005): พื้นที่ดังกล่าวได้รับการประกาศให้เป็นอุทยานมรดกแห่งอาเซียน (ASEAN Heritage Park)
• การคุ้มครองในปัจจุบัน: ปัจจุบันแหล่งมรดกโลกแห่งนี้ได้รับการคุ้มครองภายใต้พระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2562 (ค.ศ. 2019) ซึ่งบังคับใช้โดยกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช (Department of National Parks, Wildlife and Plant Conservation - DNP)
• บริบททางสถาปัตยกรรม: เอกสารการวิจัยนี้ไม่ปรากฏรายละเอียดเกี่ยวกับบริบททางสถาปัตยกรรมที่โดดเด่นหรือโครงสร้างที่มนุษย์สร้างขึ้น เนื่องจากคุณค่าหลักของแหล่งมรดกโลกนี้เน้นที่ความหลากหลายทางชีวภาพ ระบบนิเวศ และคุณค่าทางธรรมชาติอันบริสุทธิ์
• ตำนานและข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์: ข้อมูลที่นำเสนอในบริบททางประวัติศาสตร์นี้ล้วนเป็นข้อเท็จจริงที่ได้รับการบันทึกและยืนยันทางราชการ ไม่มีตำนานหรือเรื่องเล่าพื้นบ้านที่ระบุในรายงานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับการก่อตั้งหรือคุณค่าของแหล่งมรดกโลกนี้

จุดเด่นสำคัญ (Key Highlights)

• พื้นที่อนุรักษ์ขนาดใหญ่ที่สุดในภูมิภาค: เป็นพื้นที่อนุรักษ์ที่กว้างใหญ่ถึง 622,200 เฮกตาร์ ซึ่งถือเป็นพื้นที่อนุรักษ์ที่ใหญ่ที่สุดในแผ่นดินใหญ่ของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
• ผืนป่าที่สมบูรณ์และบริสุทธิ์: เป็นหนึ่งในพื้นที่ป่าไม้ที่เข้าถึงยากและยังคงความสมบูรณ์ตามธรรมชาติมากที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีการรบกวนจากมนุษย์น้อยมาก
• จุดบรรจบของเขตชีวภูมิศาสตร์: การเป็นจุดบรรจบของสี่เขตชีวภูมิศาสตร์ (จีน-หิมาลัย, ซุนดาอิก, อินโด-พม่า, อินโดจีน) ก่อให้เกิดความหลากหลายทางชีวภาพและระบบนิเวศที่ไม่เหมือนใคร
• แหล่งรวมความหลากหลายของชนิดพันธุ์: เป็นที่อยู่อาศัยที่สำคัญของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดใหญ่ 77%, นกขนาดใหญ่ 50% และสัตว์มีกระดูกสันหลังบนบก 33% ที่พบในภูมิภาค รวมถึงชนิดพันธุ์หายากและใกล้สูญพันธุ์จำนวนมาก เช่น เสือโคร่ง ช้างเอเชีย และวัวแดง
• ความหลากหลายของถิ่นที่อยู่: ประกอบด้วยป่าไม้เกือบทุกประเภทที่พบในทวีปเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมถึงลักษณะทางธรณีวิทยาที่โดดเด่น โป่งธรรมชาติ และป่าเขตร้อนแห้งแล้งที่สมบูรณ์
• ภูมิทัศน์ที่งดงาม: มีทัศนียภาพทางธรรมชาติที่งดงามด้วยหุบเขา ยอดเขา ลำธาร น้ำตก และผืนป่าอันหลากหลาย

แนวทางการเยี่ยมชมและข้อกำหนด (Visitor Guide and Regulations)

• การเข้าถึง: จุดที่กำหนดในเขตรักษาพันธุ์ทั้งสองแห่งเปิดให้ผู้เข้าชม อย่างไรก็ตาม การเข้าถึงพื้นที่อื่นๆ ภายในเขตรักษาพันธุ์ หรือการค้างคืน จะต้องได้รับอนุญาตล่วงหน้า
• การขออนุญาต: ต้องทำหนังสือขออนุญาตล่วงหน้าอย่างน้อย 15 วัน ส่งถึงผู้อำนวยการสำนักอนุรักษ์สัตว์ป่า กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ณ บางเขน กรุงเทพมหานคร
• สิ่งอำนวยความสะดวก: สิ่งอำนวยความสะดวกสำหรับผู้เข้าชมมีจำกัด และพื้นที่ส่วนใหญ่มักถูกพิจารณาว่าเป็นพื้นที่ห่างไกลและไม่ถูกรบกวน
  • เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง: มีสำนักงานใหญ่ อาคารสำหรับเจ้าหน้าที่ ลานกางเต็นท์ และศูนย์บริการนักท่องเที่ยวพร้อมนิทรรศการ แต่ไม่มีร้านอาหาร
  • เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร: โดยทั่วไปแล้วการเข้าถึงค่อนข้างยากลำบากเนื่องจากสภาพถนนที่ไม่ดี
• การชมสัตว์ป่า: โอกาสในการชมสัตว์ป่าถูกจำกัดไว้เฉพาะในพื้นที่ที่กำหนด และมักจะต้องมีเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าร่วมเดินทาง มีหอคอยชมสัตว์ป่า โดยเฉพาะในห้วยขาแข้ง ซึ่งเป็นโอกาสดีที่จะได้เห็นสัตว์ต่างๆ เช่น วัวแดง และช้าง
• ค่าธรรมเนียมเข้าชม: มีค่าธรรมเนียมเข้าชม ซึ่งมีอัตราแตกต่างกันสำหรับชาวต่างชาติ

.

------------------------