แหล่งมรดกโลก เอเชียตะวันออก จีน 1997 สวนคลาสสิกแห่งซูโจว (Classical Gardens of Suzhou)

1997 สวนคลาสสิกแห่งซูโจว (Classical Gardens of Suzhou)

google map

สวนคลาสสิกแห่งซูโจว: มรดกทางภูมิทัศน์อันวิจิตรบรรจงแห่งวัฒนธรรมจีน

สวนคลาสสิกแห่งซูโจว (Classical Gardens of Suzhou) ซึ่งตั้งอยู่ในเมืองซูโจว มณฑลเจียงซู สาธารณรัฐประชาชนจีน เป็นกลุ่มสวนภูมิทัศน์ที่ได้รับการยกย่องให้เป็นมรดกโลกโดยองค์การยูเนสโก (UNESCO World Heritage Site) ในปีคริสต์ศักราช 1997 (พ.ศ. 2540) สำหรับสวนจำนวน 4 แห่งแรก ได้แก่

สวน Humble Administrator's Garden (拙政园 - Zhuozheng Yuan),

สวน Lingering Garden (留园 - Liuyuan),

สวน Master of Nets Garden (网师园 - Wangshi Yuan)

Mountain Villa with Embracing Beauty (环秀山庄 - Huanxiu Shanzhuang)

และมีการขึ้นทะเบียนเพิ่มเติมอีก 5 แห่งในปีคริสต์ศักราช 2000 (พ.ศ. 2543) ได้แก่

Canglang Pavilion (沧浪亭 - Canglang Ting),

Lion Forest Garden (狮子林 - Shizilin),

Garden of Cultivation (艺圃 - Yi Pu Garden),

Couple's Garden Retreat (耦园 - Ou Yuan)

Retreat & Reflection Garden (退思园 - Tuisi Garden)

ทำให้ปัจจุบันมีสวนรวมทั้งสิ้น 9 แห่งที่ได้รับการคุ้มครองในฐานะมรดกโลก

สวนเหล่านี้สะท้อนถึงความเป็นเลิศของการออกแบบสวนจีนโบราณ ซึ่งมีประวัติย้อนไปได้ถึงศตวรรษที่ 6 ก่อนคริสต์ศักราช (พุทธศตวรรษที่ 1) เมื่อเมืองซูโจวก่อตั้งขึ้นเป็นเมืองหลวงของอาณาจักรอู๋ โดยแรงบันดาลใจจากสวนล่าสัตว์หลวง (royal hunting grounds) นำไปสู่การพัฒนารูปแบบสวนส่วนตัวที่เริ่มปรากฏขึ้นประมาณศตวรรษที่ 4 (พุทธศตวรรษที่ 9) และรุ่งเรืองถึงจุดสูงสุดในศตวรรษที่ 18 (พุทธศตวรรษที่ 23) การออกแบบสวนจีนคลาสสิกมีเป้าหมายในการสร้างสรรค์ภูมิทัศน์ธรรมชาติในรูปแบบย่อส่วน ซึ่งปรากฏให้เห็นอย่างชัดเจนในสวนทั้งเก้าแห่งนี้ ซึ่งได้รับการยอมรับว่าเป็นผลงานชิ้นเอกของประเภทนี้

สวนคลาสสิกในซูโจว เหล่านี้อยู่ภายใต้การคุ้มครองอย่างเคร่งครัดตามกฎหมายและระเบียบข้อบังคับของสาธารณรัฐประชาชนจีนว่าด้วยการคุ้มครองโบราณวัตถุ โดยได้รับการขึ้นทะเบียนจากสภาแห่งรัฐ (State Council) ให้เป็นแหล่งคุ้มครองลำดับสูงสุดของรัฐ เพื่อการอนุรักษ์และจัดการมรดกทางวัฒนธรรมนี้ เทศบาลเมืองซูโจวได้จัดตั้งหน่วยงานเฉพาะในปีคริสต์ศักราช 1949 (พ.ศ. 2492) เพื่อกำกับดูแลสวนต่าง ๆ

คุณค่าโดดเด่นสากล (Outstanding Universal Value)

สวนคลาสสิกแห่งซูโจวได้รับการยอมรับในระดับสากลจากคุณค่าโดดเด่นสากล 5 ประการ ดังนี้:

• เกณฑ์ (i): สวนเหล่านี้เป็นตัวอย่างอันประณีตของวัฒนธรรมจีนดั้งเดิมที่ได้รับอิทธิพลจากเทคนิคการวาดภาพพู่กันอิสระ (freehand brushwork) ซึ่งถือเป็นผลงานชิ้นเอกของการจัดสวนยุคโบราณของจีนที่แสดงออกถึงความสมบูรณ์แบบทางศิลปะอย่างสูงสุด

• เกณฑ์ (ii): ตลอดระยะเวลากว่า 2,000 ปี สวนเหล่านี้ได้พัฒนารูปแบบภูมิทัศน์เฉพาะตัวที่มีระบบและมีอิทธิพลอย่างมากต่อวิวัฒนาการของการจัดสวนทั้งในประเทศจีนและทั่วโลก ทั้งในด้านการวางแผน การออกแบบ เทคนิคการก่อสร้าง และผลกระทบทางศิลปะ

• เกณฑ์ (iii): สวนแห่งนี้มีรากฐานมาจากแนวคิดของปัญญาชนจีนโบราณที่มุ่งแสวงหาความกลมกลืนกับธรรมชาติและการพัฒนาตนเอง เป็นตัวอย่างที่ยังคงหลงเหลืออยู่และดีที่สุดของภูมิปัญญาและประเพณีของนักวิชาการจีนโบราณ

• เกณฑ์ (iv): สวนคลาสสิกแห่งซูโจวเป็นภาพสะท้อนที่ชัดเจนที่สุดของวัฒนธรรมสวนที่เจริญรุ่งเรืองในภูมิภาคสามเหลี่ยมปากแม่น้ำแยงซีเกียงตะวันออก (East Yangtze Delta) ตั้งแต่ศตวรรษที่ 11 ถึง 19 (พุทธศตวรรษที่ 16 ถึง 24)

• เกณฑ์ (v): สวนเหล่านี้เป็นแบบอย่างอันโดดเด่นของการผสมผสานอย่างกลมกลืนระหว่างที่อยู่อาศัยแบบจีนดั้งเดิมกับการจัดภูมิทัศน์ธรรมชาติอย่างมีศิลปะ ทำให้เห็นถึงวิถีชีวิต มารยาท และขนบธรรมเนียมประเพณีของภูมิภาคสามเหลี่ยมปากแม่น้ำแยงซีเกียงตะวันออกในช่วงศตวรรษที่ 11 ถึง 19 (พุทธศตวรรษที่ 16 ถึง 24) ด้วยพื้นที่อันจำกัด สวนได้สร้างโลกย่อส่วนของธรรมชาติที่รวมองค์ประกอบสำคัญ เช่น น้ำ หิน พืช และสิ่งก่อสร้างต่าง ๆ ที่มีความหมายทางวรรณกรรมและบทกวี การออกแบบที่เป็นเอกลักษณ์ได้รับแรงบันดาลใจจากธรรมชาติและมีอิทธิพลอย่างลึกซึ้งต่อศิลปะการจัดสวนทั้งในตะวันออกและตะวันตก

บริบททางประวัติศาสตร์และสถาปัตยกรรม

สวนคลาสสิกแห่งซูโจวมีบริบททางสถาปัตยกรรมที่ลึกซึ้ง spanning กว่าหนึ่งสหัสวรรษ ตั้งแต่ราชวงศ์ซ่งเหนือ (Northern Song) จนถึงปลายราชวงศ์ชิง (late Qing dynasties) (ศตวรรษที่ 11-19 หรือพุทธศตวรรษที่ 16-24) สวนเหล่านี้ส่วนใหญ่สร้างขึ้นโดยปัญญาชน ถือเป็นผลงานชิ้นเอกของการออกแบบสวนจีนคลาสสิก ซึ่งถูกสร้างสรรค์ขึ้นอย่างพิถีพิถันเพื่อจำลองภูมิทัศน์ธรรมชาติในรูปแบบย่อส่วนภายในเขตเมือง

• ประวัติศาสตร์: สวนเหล่านี้มีจุดกำเนิดย้อนไปได้ถึงศตวรรษที่ 6 ก่อนคริสต์ศักราช (พุทธศตวรรษที่ 1) เมื่อเมืองซูโจวเป็นเมืองหลวงของอาณาจักรอู๋ ซึ่งเป็นช่วงเริ่มต้นของการสร้างสวนหลวงขนาดใหญ่ โดยในศตวรรษที่ 4 (พุทธศตวรรษที่ 9) การสร้างสวนส่วนตัวเริ่มแพร่หลาย และในราชวงศ์ซ่ง (Song Dynasty) สวนได้กลายเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์สำหรับนักวิชาการ โดยมีการผสมผสานบทกวี ภาพวาด และปรัชญาเข้ากับการออกแบบ สวนของนักวิชาการ (scholar's gardens) เหล่านี้มีสุนทรียภาพที่สง่างามและความละเอียดอ่อนที่แตกต่างออกไป และมักถูกเลียนแบบในสวนจีนอื่น ๆ โดยทั่วไป การออกแบบสวนเหล่านี้สะท้อนถึงความสำคัญทางอภิปรัชญาของความงามตามธรรมชาติในวัฒนธรรมจีน

• องค์ประกอบทางสถาปัตยกรรมหลักและบริบท:

  • การเลียนแบบธรรมชาติ (Mimicry of Nature): สวนเหล่านี้เป็นแบบอย่างของการจัดองค์ประกอบสวนจีนคลาสสิก โดยสร้างภูมิทัศน์ที่เลียนแบบทิวทัศน์ธรรมชาติผ่านการจัดวางหิน เนินเขา และแม่น้ำอย่างมีกลยุทธ์

  • ศาลาและเจดีย์ (Pavilions and Pagodas): โครงสร้างเหล่านี้ถูกวางไว้อย่างมีกลยุทธ์ทั่วสวน เพื่อเป็นกรอบทิวทัศน์และเสริมสร้างความงามโดยรวม มักเชื่อมต่อกันด้วยระเบียงคดเคี้ยว

  • ธารน้ำและสระน้ำ (Water Features): สระน้ำและทางน้ำเป็นหัวใจสำคัญของสวนหลายแห่ง เช่น สวน Humble Administrator's Garden ซึ่งโดดเด่นด้วยภูมิทัศน์และสระน้ำที่เชื่อมต่อกัน น้ำเป็นสัญลักษณ์ของความลื่นไหลและชีวิต ซึ่งเป็นหลักการสำคัญในการออกแบบ

  • การจัดหินและหินรูปทรงต่าง ๆ (Rockeries and Stone Formations): หินเป็นสัญลักษณ์ของภูเขาและความแข็งแกร่ง และเป็นองค์ประกอบพื้นฐาน สวนเช่น Lion Grove Garden มีชื่อเสียงในเรื่องถ้ำหินและหินรูปทรงซับซ้อนจำนวนมากที่คล้ายสิงโต สวน Mountain Villa with Embracing Beauty มีชื่อเสียงเป็นพิเศษในเรื่องการจัดหินที่สร้างภาพลวงตาของพื้นที่ที่กว้างกว่า

  • ระเบียงและสะพาน (Corridors and Bridges): ระเบียงคดเคี้ยวและสะพานไม่ได้เป็นเพียงทางเชื่อม แต่ถูกวางอย่างระมัดระวังเพื่อเป็นกรอบทิวทัศน์และสร้างความรู้สึกของความลึก เพิ่มประสบการณ์ของผู้มาเยือนในการเคลื่อนที่ผ่านภาพวาดที่มีชีวิต เช่น สวน Lingering Garden มีระเบียงยาวถึง 600 เมตร ที่มีหน้าต่างตัดผ่านอย่างสวยงามเพื่อมอบทิวทัศน์ที่งดงาม

  • ห้องโถงและศาลาที่มีความหมายเชิงสัญลักษณ์ (Halls and Pavilions with Symbolic Meanings): อาคารเฉพาะ เช่น "ศาลาสายลมบัว" (Pavilion of Lotus Breezes) ในสวน Humble Administrator's Garden ถูกออกแบบมาเพื่อชื่นชมปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ เช่น ดอกบัวบานในฤดูร้อน "ศาลาฉันจะนั่งกับใคร" (With Whom Shall I Sit Pavilion) ในสวนเดียวกันใช้หน้าต่างรูปพัดเพื่อเป็นกรอบทิวทัศน์ธรรมชาติ สร้าง "ภาพวาดที่มีชีวิต" (living painting) รูปแบบสถาปัตยกรรม เช่น ป้ายจารึกและคำคู่ (couplets) ยังเพิ่มความหมายทางวรรณกรรมและบทกวี

  • การบูรณาการกับที่อยู่อาศัย (Integration with Residences): สวนเหล่านี้เป็นตัวอย่างที่โดดเด่นของความสัมพันธ์ที่กลมกลืนระหว่างที่อยู่อาศัยแบบจีนดั้งเดิมกับธรรมชาติที่ถูกจัดแต่งอย่างมีศิลปะ แสดงให้เห็นถึงวิถีชีวิตและขนบธรรมเนียมประเพณีของภูมิภาคสามเหลี่ยมปากแม่น้ำแยงซีเกียงตะวันออก สวน Retreat & Reflection Garden ยังผสานสุนทรียภาพแบบซูโจวเข้ากับวิถีชีวิตเมืองริมน้ำ โดยมีโครงสร้าง "ที่อยู่อาศัยอยู่ทางทิศตะวันตก สวนอยู่ทางทิศตะวันออก" (residence west, garden east) ที่เชื่อมต่อกันด้วยสะพานหิน

องค์ประกอบทางสถาปัตยกรรมเหล่านี้เมื่อรวมกับการออกแบบภูมิทัศน์ สะท้อนถึงความสำคัญทางอภิปรัชญาอย่างลึกซึ้งของความงามตามธรรมชาติในวัฒนธรรมจีน และเป็นรูปแบบศิลปะการจัดสวนที่ประณีตที่สุด

จุดเด่นสำคัญ (Key Highlights)

สวนคลาสสิกแห่งซูโจวทั้ง 9 แห่งที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลก ล้วนมีเอกลักษณ์และจุดเด่นที่สะท้อนถึงปรัชญาและศิลปะการจัดสวนจีนโบราณ:

1. สวน Humble Administrator's Garden (拙政园 - Zhuozheng Yuan):

   • คำอธิบาย: เป็นสวนคลาสสิกที่ใหญ่ที่สุดและมีชื่อเสียงที่สุดในซูโจว สร้างขึ้นในปีคริสต์ศักราช 1509 (พ.ศ. 2052) ในสมัยราชวงศ์หมิง ถือเป็นหนึ่งในสี่สวนที่มีชื่อเสียงที่สุดของจีน การออกแบบสวนสะท้อนถึงความปรารถนาในชีวิตชนบทที่เรียบง่าย

   • จุดเด่น: มีผังที่เปิดกว้างและสง่างาม แบ่งเป็นส่วนตะวันออก กลาง และตะวันตก โดยส่วนกลางเป็นส่วนที่สวยงามที่สุด เน้นสระน้ำขนาดใหญ่พร้อมศาลาและระเบียง โดดเด่นด้วย "ศาลาสายลมบัว" (Pavilion of Lotus Breezes) และ "ศาลาฉันจะนั่งกับใคร" (With Whom Shall I Sit Pavilion) ที่ใช้หน้าต่างรูปพัดเป็นกรอบภาพ "ภาพวาดที่มีชีวิต"

2. สวน Lingering Garden (留园 - Liuyuan):

   • คำอธิบาย: สวนในศตวรรษที่ 16 (พุทธศตวรรษที่ 21) มีชื่อเสียงด้านศิลปะสถาปัตยกรรมและผังที่กะทัดรัด เป็นหนึ่งในสี่สวนที่มีชื่อเสียงที่สุดของจีน และถือเป็นหนึ่งในสวนที่ได้รับการอนุรักษ์ไว้อย่างดีที่สุดในซูโจว

   • จุดเด่น: แบ่งออกเป็นสี่ส่วนหลักตามหัวข้อ (กลาง ตะวันออก ตะวันตก และเหนือ) ทั้งหมดเชื่อมต่อกันด้วยทางเดินที่มีหลังคายาวถึง 700 เมตร ลักษณะเด่น ได้แก่ "ยอดเมฆคลุม" (Cloud-Capped Peak) ซึ่งเป็นหิน Taihu (太湖石) ขนาดใหญ่ และ "หอฟ้าห้ายอด" (Celestial Hall of Five Peaks) สวนยังมีการแสดงดนตรีจีนดั้งเดิมทุกวัน

3. สวน Master of Nets Garden (网师园 - Wangshi Yuan):

   • คำอธิบาย: เป็นสวนที่เล็กที่สุดในบรรดาสวนที่ยูเนสโกรับรองในซูโจว แต่ได้รับการยกย่องว่าเป็นหนึ่งในสวนที่งดงามและได้รับการอนุรักษ์ไว้อย่างดีที่สุด สะท้อนหลักการออกแบบที่ทำให้พื้นที่เล็กดูใหญ่ขึ้น

   • จุดเด่น: มีสระน้ำสวยงามล้อมรอบด้วยพืชพรรณ การจัดหิน และสถาปัตยกรรมแบบดั้งเดิม สวนมีชื่อเสียงในการจัดการแสดงพื้นเมือง เช่น งิ้วซูโจว และดนตรีพื้นบ้านในช่วงกลางวัน และการแสดงแสงสีในตอนเย็นช่วงฤดูท่องเที่ยว สะพาน Yinjing Bridge ที่สั้นเพียง 2.4 เมตร และศาลาดนตรี (Music Pavilion) เป็นจุดที่น่าสนใจ

4. สวน Lion Grove Garden (狮子林 - Shizilin):

   • คำอธิบาย: สร้างขึ้นในปีคริสต์ศักราช 1342 (พ.ศ. 1885) ในสมัยราชวงศ์หยวน สวนนี้มีชื่อเสียงในเรื่องการจัดหินที่สลับซับซ้อนซึ่งมีลักษณะคล้ายสิงโต จึงเป็นที่มาของชื่อ ถือเป็นหนึ่งในสวนหินที่มีชื่อเสียงที่สุดของจีน

   • จุดเด่น: จุดดึงดูดหลักคือเขาวงกตหินที่ซับซ้อน ซึ่งมีเส้นทางหลายสาย ถ้ำหินงอกหินย้อย และก้อนหินขรุขระ มีเส้นทางเดิน 9 สาย, ถ้ำ 21 แห่ง และทางออก 104 แห่ง "ยอดสิงโตเก้าตัว" (Nine Lions' Peak) เป็นหินรูปทรงที่โดดเด่น นอกจากนี้ยังมีศาลา สะพาน พืชพรรณ และทางน้ำที่สวยงาม

5. สวน Couple's Retreat Garden (耦园 - Ou Yuan):

   • คำอธิบาย: สวนแห่งนี้ยังเป็นที่รู้จักในชื่อ Ou Yuan ซึ่งหมายถึง "คู่รัก" เป็นสัญลักษณ์ของความสมดุลและการเชื่อมโยง เคยเป็นที่พำนักของคู่สามีภรรยาในช่วงทศวรรษ 1800 (พุทธศตวรรษที่ 24) สวนถูกล้อมรอบสามด้านด้วยคลอง

   • จุดเด่น: สวนแบ่งออกเป็นพื้นที่อยู่อาศัยตรงกลางขนาบข้างด้วยสวนตะวันออกและตะวันตกที่มีความสมมาตร ซึ่งเป็นตัวแทนของคู่รัก สวนตะวันออกถือเป็นแก่นแท้ มีถ้ำ สระน้ำ และทางเดินมีหลังคา โดดเด่นด้วย Yellow Stone Rockery ที่มีชื่อเสียง ส่วนสวนตะวันตกมีอาคารห้องสมุด และให้พื้นที่ที่สงบเงียบ

6. สวน Garden of Cultivation (艺圃 - Yi Pu Garden):

   • คำอธิบาย: ย้อนไปถึงศตวรรษที่ 16 (พุทธศตวรรษที่ 21) ในสมัยราชวงศ์หมิง สวนนี้มีชื่อเสียงในด้านความเรียบง่าย ความสง่างาม และบรรยากาศที่เงียบสงบ เป็นตัวอย่างที่ได้รับการอนุรักษ์ไว้อย่างดีของการออกแบบสวนคลาสสิกในสมัยราชวงศ์หมิง

   • จุดเด่น: โครงสร้างที่เปิดกว้างและเรียบง่ายประกอบด้วยอาคาร สระน้ำ และต้นไม้ภูเขา โดยสระน้ำกินพื้นที่ส่วนสำคัญของสวน ผู้มาเยือนชื่นชอบผังที่คล้ายเขาวงกตและบรรยากาศทางประวัติศาสตร์ที่ได้รับการอนุรักษ์ไว้ "ศาลาอายุยืนยาวริมน้ำ" (Water Pavilion of Longevity) เป็นโครงสร้างที่น่าสนใจ

7. สวน Canglang Pavilion (沧浪亭 - Surging Waves Pavilion):

   • คำอธิบาย: สร้างขึ้นในปีคริสต์ศักราช 1044 (พ.ศ. 1587) ในสมัยราชวงศ์ซ่ง เป็นสวนคลาสสิกที่เก่าแก่ที่สุดในซูโจวที่ยังคงมีอยู่ และยังคงรักษารูปแบบดั้งเดิมของราชวงศ์ซ่งไว้

   • จุดเด่น: แตกต่างจากสวนซูโจวอื่น ๆ ที่มักล้อมรอบด้วยกำแพงสูง Canglang Pavilion ตั้งอยู่ริมทะเลสาบและหันหน้าเข้าหาภูเขาจำลอง มีการออกแบบที่เน้น "ภูเขาเป็นหลัก" (mountain-dominant design) พร้อมทางเดินคดเคี้ยวที่เชื่อมต่อสวนและน้ำ

8. Mountain Villa with Embracing Beauty (环秀山庄 - Huanxiu Shanzhuang):

   • คำอธิบาย: สวนนี้โดดเด่นเป็นพิเศษในด้านการจัดหินเทียมที่สร้างภูเขาและถ้ำจำลองภายในพื้นที่จำกัด

9. Retreat & Reflection Garden (退思园 - Tuisi Garden):

   • คำอธิบาย: เป็นสวนที่สร้างขึ้นใหม่กว่า โดยมีอายุถึงปีคริสต์ศักราช 1885 (พ.ศ. 2428) โดดเด่นด้วยโครงสร้าง "ที่อยู่อาศัยอยู่ทางทิศตะวันตก สวนอยู่ทางทิศตะวันออก" (residence west, garden east) ที่เป็นเอกลักษณ์ ซึ่งผสานสุนทรียภาพแบบซูโจวเข้ากับวิถีชีวิตเมืองริมน้ำ

สวนคลาสสิกแห่งซูโจว เป็นเครื่องยืนยันถึงความสำเร็จอันยิ่งใหญ่ของศิลปะการจัดสวนจีน ซึ่งไม่เพียงแต่สะท้อนถึงสุนทรียภาพที่ประณีตและการผสานกลมกลืนกับธรรมชาติ แต่ยังเป็นศูนย์รวมของปรัชญา บทกวี และวิถีชีวิตของปัญญาชนจีนโบราณที่สืบทอดมายาวนานกว่าสองสหัสวรรษ คุณค่าโดดเด่นสากลของสวนเหล่านี้แสดงให้เห็นถึงความสามารถในการสร้างสรรค์ภูมิทัศน์ย่อส่วนที่เปี่ยมด้วยความหมาย รวมถึงอิทธิพลต่อศิลปะการจัดสวนทั่วโลก การอนุรักษ์และการจัดการที่เข้มงวดช่วยให้มรดกอันล้ำค่านี้ยังคงอยู่คู่โลก เป็นแหล่งเรียนรู้และสร้างแรงบันดาลใจให้แก่ผู้คนทุกยุคทุกสมัยถึงความงดงามและความลึกซึ้งของวัฒนธรรมจีน

------------------------