แหล่งมรดกโลก เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มาเลเซีย 2000 อุทยานแห่งชาติคินาบาลู (Kinabalu Park)

อุทยานแห่งชาติคินาบาลู: มรดกโลกทางธรรมชาติอันทรงคุณค่าและศูนย์กลางความหลากหลายทางชีวภาพแห่งเกาะบอร์เนียว

อุทยานแห่งชาติคินาบาลู (Kinabalu Park) ตั้งอยู่ในรัฐซาบาห์ (Sabah) ทางตอนเหนือของเกาะบอร์เนียว (Borneo) ประเทศมาเลเซีย ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นแหล่งมรดกโลกขององค์การยูเนสโก (UNESCO World Heritage Site) ในเดือนธันวาคม ปี 2000 (พ.ศ. 2543) นับเป็นแหล่งมรดกโลกแห่งแรกของประเทศมาเลเซีย ซึ่งได้รับการยอมรับจาก "คุณค่าโดดเด่นเป็นสากล" (Outstanding Universal Values) อุทยานแห่งนี้ครอบคลุมพื้นที่ 75,370 เฮกตาร์ (754 ตารางกิโลเมตร) และมีลักษณะเด่นคือภูเขาคินาบาลู (Mount Kinabalu) ซึ่งมีความสูง 4,095 เมตร (หรือ 4,095.2 เมตร) เป็นภูเขาที่สูงที่สุดระหว่างเทือกเขาหิมาลัย (Himalayas) และเกาะนิวกินี (New Guinea) นอกจากสถานะแหล่งมรดกโลกแล้ว อุทยานแห่งชาติคินาบาลูยังได้รับการยอมรับเพิ่มเติมจากยูเนสโก โดยได้รับการประกาศให้เป็นอุทยานธรณีโลก (UNESCO Global Geopark) ในปี 2023 (พ.ศ. 2566) และเป็นส่วนหนึ่งของเขตสงวนชีวมณฑลเทือกเขาครอกเกอร์ (UNESCO Crocker Range Biosphere Reserve) ที่กำหนดขึ้นในปี 2014 (พ.ศ. 2557) ทำให้เป็นหนึ่งในไม่กี่แห่งทั่วโลกที่ได้รับ "มงกุฎสามยอด" (Triple Crown) ของการแต่งตั้งจากยูเนสโก

คำอธิบายคุณค่าโดดเด่นเป็นสากล (Outstanding Universal Value)

อุทยานแห่งชาติคินาบาลูมีคุณค่าโดดเด่นเป็นสากลภายใต้เกณฑ์ธรรมชาติ 2 ข้อ ดังนี้:

• เกณฑ์ (ix) - เป็นตัวอย่างที่โดดเด่นของการเป็นตัวแทนกระบวนการทางนิเวศวิทยาและชีววิทยาที่มีนัยสำคัญในการวิวัฒนาการและการพัฒนาของระบบนิเวศและชุมชนของพืชและสัตว์บก น้ำจืด ชายฝั่ง และทะเล: อุทยานแห่งชาติคินาบาลูแสดงให้เห็นถึงระบบนิเวศที่ทำงานตามธรรมชาติได้อย่างยอดเยี่ยม ด้วยความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญของระดับความสูงและสภาพภูมิอากาศ ตั้งแต่ป่าฝนเขตร้อนในพื้นที่ต่ำและป่าเนินเขา ไปจนถึงป่าภูเขาเขตร้อน ป่ากึ่งอัลไพน์ และป่าพุ่มในระดับความสูงที่สูงขึ้น ประกอบกับลักษณะภูมิประเทศที่สูงชัน ธรณีวิทยาที่หลากหลาย และความผันผวนของสภาพภูมิอากาศที่เกิดขึ้นบ่อยครั้ง ทำให้เกิดสภาวะที่เหมาะสมสำหรับการพัฒนาของสปีชีส์ใหม่ ๆ ส่งผลให้อุทยานแห่งนี้เป็นศูนย์กลางที่สำคัญระดับโลกสำหรับการพบพืชและสัตว์เฉพาะถิ่น (endemism) และเป็น "ศูนย์กลางความหลากหลายทางพืชของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้" (Centre of Plant Diversity for Southeast Asia)

• เกณฑ์ (x) - ประกอบด้วยแหล่งที่อยู่อาศัยตามธรรมชาติที่สำคัญที่สุดและมีความสำคัญอย่างยิ่งสำหรับการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพในถิ่นที่อยู่เดิม รวมไปถึงแหล่งที่มีสปีชีส์ที่ใกล้สูญพันธุ์ซึ่งมีคุณค่าโดดเด่นเป็นสากลในมุมมองของวิทยาศาสตร์หรือการอนุรักษ์: อุทยานแห่งนี้มีความหลากหลายของชนิดพืชสูงมาก โดยมีพืชมีท่อลำเลียงประมาณ 5,000-6,000 สปีชีส์ ซึ่งเป็นตัวแทนมากกว่าครึ่งหนึ่งของวงศ์พืชดอกทั้งหมด ความอุดมสมบูรณ์ทางพฤกษศาสตร์นี้เห็นได้จากกล้วยไม้ประมาณ 1,000 สปีชีส์ ต้นไทร 78 สปีชีส์ และเฟิร์น 60 สปีชีส์ นอกจากนี้ยังเป็นแหล่งรวมของพืชอย่างน้อยครึ่งหนึ่งของสปีชีส์พืชทั้งหมดในเกาะบอร์เนียว โดยมีองค์ประกอบของพืชจากเทือกเขาหิมาลัย จีน ออสเตรเลีย และพืชเขตร้อนทั่วโลก ความหลากหลายของสัตว์ก็สูงเป็นพิเศษเช่นกัน มีบันทึกถึงนก สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม และสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำครึ่งหนึ่งของทั้งหมดในบอร์เนียว และสัตว์เลื้อยคลานสองในสามของทั้งหมดในบอร์เนียว รวมถึงสปีชีส์ที่ถูกคุกคามและเปราะบางจำนวนมาก อุทยานแห่งนี้เป็นที่อยู่อาศัยของพืชและสัตว์กว่า 4,500 สปีชีส์ ซึ่งรวมถึงนก 326 สปีชีส์ สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมประมาณ 100 สปีชีส์ และหอยทากบกกว่า 110 สปีชีส์ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง มีพืชพรรณที่เป็นเอกลักษณ์ เช่น กล้วยไม้รองเท้า (slipper orchids) ที่มีชื่อเสียง (Paphiopedilum rothschildianum) และพืชกินแมลงหม้อข้าวหม้อแกงลิง (Nepenthes burbidgeae, N. rajah, N. villosa) ในด้านธรณีวิทยา อุทยานแห่งชาติคินาบาลูโดดเด่นด้วยการแทรกตัวของหินแกรนิตที่ก่อตัวขึ้นเมื่อ 15 ล้านปีที่แล้ว (ประมาณ 14,997,945 ปีก่อนพุทธศักราช) และถูกยกตัวขึ้นสู่เบื้องบนโดยการเคลื่อนที่ของแผ่นเปลือกโลกเมื่อ 1 ล้านปีที่แล้ว (ประมาณ 997,945 ปีก่อนพุทธศักราช) และยังคงถูกกัดเซาะโดยแรงทางธรณีวิทยาอย่างต่อเนื่อง ธรณีวิทยาอันเป็นเอกลักษณ์ รวมถึงหินอัลตร้ามาฟิก (ultramafic rocks) และหินแกรนิตที่แทรกตัวอยู่ ได้สนับสนุนพืชและสัตว์หายากที่พบได้เฉพาะที่นี่เท่านั้น

บริบททางประวัติศาสตร์และสถาปัตยกรรม

ในทางประวัติศาสตร์ อุทยานแห่งชาติคินาบาลูได้รับการประกาศเป็นอุทยานในปี 1964 (พ.ศ. 2507) โดยมีพื้นฐานมาจากรายงานการสำรวจทางวิทยาศาสตร์ของราชสมาคมคินาบาลู (Royal Society Kinabalu Scientific expedition) ในช่วงปี 1962-1964 (พ.ศ. 2505-2507) ซึ่งนำโดยศาสตราจารย์ Corner ส่วนในด้านวัฒนธรรม อุทยานแห่งนี้มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อชนพื้นเมืองคาดาซาน-ดูซุน (Kadazan-Dusun) ซึ่งตามตำนานเล่าขาน เชื่อว่าภูเขาคินาบาลูเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์สำหรับเป็นที่พำนักของดวงวิญญาณ ในส่วนของสถาปัตยกรรมนั้น อุทยานแห่งชาติคินาบาลูเน้นคุณค่าทางธรรมชาติเป็นหลัก จึงไม่มีสถาปัตยกรรมเด่นชัดที่มีรายละเอียดเชิงลึก แต่มีการจัดการโครงสร้างพื้นฐานสำหรับนักท่องเที่ยวและกิจกรรมการวิจัยในรูปแบบที่กลมกลืนกับธรรมชาติ

จุดเด่นสำคัญ

• ภูเขาคินาบาลู: ยอดเขาที่สูงที่สุดในมาเลเซียและระหว่างเทือกเขาหิมาลัยกับเกาะนิวกินี มีความสูง 4,095.2 เมตร เป็นจุดดึงดูดนักปีนเขาและนักธรรมชาติวิทยาจากทั่วโลก

• ความหลากหลายทางชีวภาพ: อุทยานแห่งนี้เป็น "ศูนย์กลางความหลากหลายทางพืชของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้" ด้วยจำนวนพืชมีท่อลำเลียงประมาณ 5,000-6,000 สปีชีส์ รวมถึงพืชเฉพาะถิ่นหายาก เช่น กล้วยไม้รองเท้า (Paphiopedilum rothschildianum) และพืชกินแมลงหม้อข้าวหม้อแกงลิงหลากหลายสปีชีส์ (Nepenthes burbidgeae, N. rajah, N. villosa) นอกจากนี้ยังเป็นที่อยู่อาศัยของนก สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม และสัตว์เลื้อยคลานจำนวนมาก

• ธรณีวิทยาที่เป็นเอกลักษณ์: การก่อตัวของหินแกรนิตเมื่อ 15 ล้านปีที่แล้ว (ประมาณ 14,997,945 ปีก่อนพุทธศักราช) และการยกตัวขึ้นเมื่อ 1 ล้านปีที่แล้ว (ประมาณ 997,945 ปีก่อนพุทธศักราช) รวมถึงหินอัลตร้ามาฟิก ได้สร้างสภาพแวดล้อมที่รองรับความหลากหลายทางชีวภาพเฉพาะถิ่น

• สถานะมรดกโลกสามยอด (Triple Crown): การได้รับการยอมรับจากยูเนสโกถึงสามสถานะ ได้แก่ แหล่งมรดกโลก (ปี 2000 / พ.ศ. 2543) เขตสงวนชีวมณฑล (ปี 2014 / พ.ศ. 2557) และอุทยานธรณีโลก (ปี 2023 / พ.ศ. 2566) ตอกย้ำถึงความสำคัญระดับโลกของอุทยานแห่งนี้

อุทยานแห่งชาติคินาบาลู เป็นแหล่งมรดกโลกทางธรรมชาติที่มีคุณค่าโดดเด่นเป็นสากลอย่างแท้จริง ซึ่งไม่เพียงแต่เป็นที่ตั้งของภูเขาคินาบาลู ยอดเขาที่สูงสง่า แต่ยังเป็นศูนย์กลางความหลากหลายทางชีวภาพที่สำคัญที่สุดแห่งหนึ่งของโลก ด้วยระบบนิเวศที่มีความซับซ้อนและพืชพรรณ สัตว์ป่าเฉพาะถิ่นที่อุดมสมบูรณ์ การยอมรับในระดับสากลจากยูเนสโกถึงสามสถานะยิ่งตอกย้ำถึงบทบาทสำคัญในการอนุรักษ์ธรรมชาติและส่งเสริมความเข้าใจในคุณค่าอันเป็นเอกลักษณ์ของเกาะบอร์เนียว การเยี่ยมชมอุทยานแห่งนี้จึงไม่เพียงแต่เป็นการท่องเที่ยวเชิงธรรมชาติ แต่เป็นการเรียนรู้และชื่นชมมรดกอันล้ำค่าของโลกที่ควรค่าแก่การรักษาไว้สำหรับคนรุ่นหลัง

-------------------------

เที่ยวแหล่งมรดกโลก (World Heritage Site)

เที่ยวรอบโลก (Travel World)