แหล่งมรดกโลก เอเชียตะวันออก จีน 2002 เขตรักษาพันธุ์แพนด้ายักษ์เสฉวน-กลุ่มเทือกเขาวาลอง (Sichuan Giant Panda Sanctuaries - Wolong, Mt Siguniang and Jiajin Mountains)

2002 เขตรักษาพันธุ์แพนด้ายักษ์เสฉวน-กลุ่มเทือกเขาวาลอง (Sichuan Giant Panda Sanctuaries - Wolong, Mt Siguniang and Jiajin Mountains)

เขตรักษาพันธุ์แพนด้ายักษ์เสฉวน: อัญมณีแห่งการอนุรักษ์ธรรมชาติและการดำรงอยู่ของแพนด้ายักษ์

เขตรักษาพันธุ์แพนด้ายักษ์เสฉวน-กลุ่มเทือกเขาวาลอง (Sichuan Giant Panda Sanctuaries - Wolong, Mt Siguniang and Jiajin Mountains) ตั้งอยู่ในมณฑลเสฉวนทางตะวันตกเฉียงใต้ของสาธารณรัฐประชาชนจีน นับเป็นแหล่งมรดกโลกทางธรรมชาติขององค์การยูเนสโกที่สำคัญยิ่ง ได้รับการขึ้นทะเบียนในปีคริสต์ศักราช 2006 (พุทธศักราช 2549) ภายใต้เกณฑ์ (x) จากการรับรองถึงคุณค่าอันโดดเด่นในระดับสากลต่อการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในฐานะแหล่งที่อยู่อาศัยหลักของแพนด้ายักษ์ (Giant Panda) ซึ่งเป็นสัตว์ใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่ง (highly endangered species)

พื้นที่อนุรักษ์แห่งนี้ครอบคลุมอาณาเขตกว้างขวางถึง 924,500 เฮกตาร์ และมีพื้นที่กันชน (buffer zone) ขนาด 527,100 เฮกตาร์ กินพื้นที่ในเทือกเขา Qionglai และ Jiajin ประกอบด้วยเขตรักษาพันธุ์ธรรมชาติ 7 แห่ง และอุทยานทิวทัศน์ 9 แห่ง (หรือบางแหล่งระบุ 11 แห่ง). แหล่งมรดกโลกแห่งนี้มีความสำคัญอย่างยิ่งยวดในการเป็นที่อยู่อาศัยของประชากรแพนด้ายักษ์ในธรรมชาติกว่าร้อยละ 30 ของประชากรทั่วโลก และเป็นสถานที่ที่มีบทบาทสำคัญที่สุดสำหรับการเพาะพันธุ์แพนด้าในกรง (captive breeding) ซึ่งตอกย้ำถึงสถานะในฐานะ "สมบัติของชาติ" (National Treasure) ของจีน และเป็นสัญลักษณ์ของการอนุรักษ์สัตว์ป่าในระดับโลก. นอกเหนือจากแพนด้ายักษ์แล้ว เขตรักษาพันธุ์แห่งนี้ยังเป็นบ้านของสัตว์ใกล้สูญพันธุ์อื่นๆ เช่น แพนด้าแดง (Red Panda), เสือดาวหิมะ (Snow Leopard) และเสือลายเมฆ (Clouded Leopard).

คุณค่าสากลอันโดดเด่น (Outstanding Universal Value)

เขตรักษาพันธุ์แพนด้ายักษ์เสฉวน-กลุ่มเทือกเขาวาลอง ได้รับการยอมรับในระดับสากลภายใต้เกณฑ์ (x) ซึ่งหมายถึงการเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยทางธรรมชาติที่สำคัญที่สุดและมีนัยสำคัญที่สุดสำหรับการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพในถิ่นที่อยู่ (in-situ conservation) รวมถึงการเป็นที่อยู่อาศัยของชนิดพันธุ์ที่ถูกคุกคามซึ่งมีคุณค่าสากลอันโดดเด่นในแง่มุมทางวิทยาศาสตร์หรือการอนุรักษ์.

คุณค่าสากลของเขตรักษาพันธุ์แห่งนี้สามารถสรุปได้ดังนี้:

บทบาทสำคัญต่อการอนุรักษ์แพนด้ายักษ์: เป็นแหล่งที่อยู่อาศัยธรรมชาติที่ใหญ่ที่สุดและมีความต่อเนื่องมากที่สุดของแพนด้ายักษ์ทั่วโลก โดยเป็นบ้านของแพนด้ายักษ์ป่ากว่าร้อยละ 30 ของประชากรทั้งหมด. นอกจากนี้ ยังเป็นแหล่งกำเนิดที่สำคัญที่สุดสำหรับการสร้างและรักษาประชากรแพนด้าที่เพาะพันธุ์ในกรง ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการฟื้นฟูประชากรของชนิดพันธุ์นี้. แพนด้ายักษ์ไม่เพียงเป็น "สมบัติของชาติ" ของจีนเท่านั้น แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของความพยายามในการอนุรักษ์ระดับโลกอีกด้วย.
ความหลากหลายทางชีวภาพอันอุดมสมบูรณ์: เขตรักษาพันธุ์แห่งนี้ได้รับการยอมรับว่าเป็นหนึ่งในพื้นที่ที่มีความหลากหลายทางพฤกษชาติที่อุดมสมบูรณ์ที่สุดในเขตอบอุ่นของโลก โดยมีพืชพันธุ์ประมาณ 5,000-6,000 ชนิด ในกว่า 1,000 สกุล ซึ่งความหลากหลายนี้เทียบได้กับป่าฝนเขตร้อน. สภาพภูมิประเทศที่หลากหลาย ตั้งแต่ป่ากึ่งเขตร้อนไปจนถึงยอดเขาที่มีธารน้ำแข็งปกคลุม และช่วงระดับความสูงที่แตกต่างกันถึง 5,670 เมตร ก่อให้เกิดถิ่นที่อยู่หลากหลายประเภท เช่น ทุ่งหญ้าอัลไพน์และป่าไม้หลายรูปแบบ.
ที่หลบภัยของสัตว์ใกล้สูญพันธุ์อื่นๆ: นอกเหนือจากแพนด้ายักษ์แล้ว พื้นที่นี้ยังเป็นที่พึ่งพิงที่สำคัญสำหรับสัตว์ใกล้สูญพันธุ์ระดับโลกอื่นๆ อีกหลายชนิด อาทิ แพนด้าแดง, เสือดาวหิมะ และเสือลายเมฆ ซึ่งตอกย้ำถึงบทบาทในการรักษาระบบนิเวศที่สมบูรณ์และมีความหลากหลายทางชีวภาพสูง.
การจัดการระบบนิเวศที่มีประสิทธิภาพ: เขตรักษาพันธุ์แห่งนี้ยังแสดงให้เห็นถึงความสำเร็จในการจัดการระบบนิเวศข้ามเขตคุ้มครองระดับชาติและระดับมณฑล ซึ่งสะท้อนถึงความมุ่งมั่นในการอนุรักษ์ในระยะยาว.

บริบททางประวัติศาสตร์และภูมิทัศน์ (Historical and Architectural Context)

ประวัติศาสตร์การดำรงอยู่ของแพนด้ายักษ์ในประเทศจีนย้อนกลับไปได้นานนับพันปี โดยมีบันทึกทางประวัติศาสตร์ระบุว่าในสมัยราชวงศ์ฮั่น (Han Dynasty) จักรพรรดิฮั่นหวู่ตี้ (Emperor Hanwudi) ได้ทรงจัดตั้งเรือนเพาะพันธุ์สัตว์ ซึ่งถือเป็นบันทึกทางประวัติศาสตร์ที่เก่าแก่ที่สุดในโลกเกี่ยวกับการเพาะเลี้ยงแพนด้ายักษ์.

ความพยายามในการอนุรักษ์อย่างเป็นทางการเริ่มขึ้นในปีคริสต์ศักราช 1963 (พุทธศักราช 2506) ด้วยการก่อตั้งเขตรักษาพันธุ์แพนด้ายักษ์วาลอง (Wolong) และเฟิ่งท่งไจ่ (Fengtongzhai) ตามมาด้วยหลาปาเหอ (Labahe) ในปีคริสต์ศักราช 1971 (พุทธศักราช 2514). จุดเปลี่ยนที่สำคัญคือการยุติการทำไม้ในเขตป่าเหล่านี้ ทำให้ป่าไม้และไม้ไผ่ฟื้นตัวได้ และประชากรแพนด้าก็เพิ่มจำนวนขึ้น. ในปีคริสต์ศักราช 1975 (พุทธศักราช 2518) เขตวาลองและเฟิ่งท่งไจ่ได้รับการยกระดับเป็นเขตรักษาพันธุ์ธรรมชาติระดับชาติ.

เหตุการณ์ไม้ไผ่ออกดอกจำนวนมากในช่วงกลางทศวรรษ 1970 และ 1980 ได้เน้นย้ำถึงความจำเป็นในการคุ้มครองที่ครอบคลุมมากขึ้น. สถานีวิจัยแพนด้ายักษ์อู๋ยี่เผิง (Wuyipeng Giant Panda Research Station) ก่อตั้งขึ้นในปีคริสต์ศักราช 1978 (พุทธศักราช 2521) และศูนย์เพาะพันธุ์แพนด้าวาลอง (Wolong Panda breeding center) เปิดดำเนินการในปีคริสต์ศักราช 1983 (พุทธศักราช 2526) ซึ่งเป็นการส่งเสริมงานวิจัยทางวิทยาศาสตร์และการริเริ่มการเพาะพันธุ์ในกรง. แม้จะมีการเสนอชื่อเข้าสู่บัญชีแหล่งมรดกโลกในปีคริสต์ศักราช 1985 (พุทธศักราช 2528) และปีคริสต์ศักราช 1990 (พุทธศักราช 2533) แต่ก็ถูกเลื่อนออกไปเนื่องจากข้อกำหนดต่างๆ รวมถึงแผนการจัดการ. ในที่สุด เขตรักษาพันธุ์แพนด้ายักษ์เสฉวนก็ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นแหล่งมรดกโลกทางธรรมชาติของยูเนสโกในปีคริสต์ศักราช 2006 (พุทธศักราช 2549).

ลักษณะทางภูมิทัศน์ของเขตรักษาพันธุ์แห่งนี้มีความโดดเด่นอย่างยิ่ง ด้วยช่วงระดับความสูงที่กว้างขวางและสภาพภูมิประเทศที่ซับซ้อน ตั้งแต่หุบเขาและป่าลึกไปจนถึงยอดเขาที่ปกคลุมด้วยหิมะและธารน้ำแข็ง. ความหลากหลายนี้เป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้เกิดความหลากหลายของพืชและสัตว์ และเป็นรากฐานของการดำรงอยู่ของแพนด้ายักษ์และชนิดพันธุ์อื่นๆ ที่สำคัญ. ในปัจจุบัน มีการปรับโครงสร้างการบริหารจัดการเพื่อรวมพื้นที่คุ้มครองต่างๆ เข้าเป็นหน่วยเดียวภายใต้ชื่อ "อุทยานแห่งชาติแพนด้ายักษ์" (Giant Panda National Park) ภายใต้สำนักป่าไม้และทุ่งหญ้าเสฉวน (Sichuan Forestry and Grassland Bureau) ซึ่งเป็นการแสดงถึงความมุ่งมั่นในการอนุรักษ์อย่างยั่งยืน.

จุดเด่นที่สำคัญ (Key Highlights)

เขตรักษาพันธุ์แพนด้ายักษ์เสฉวน-กลุ่มเทือกเขาวาลอง มีจุดเด่นหลายประการที่ทำให้เป็นแหล่งมรดกโลกที่มีคุณค่าอย่างยิ่ง:

แหล่งที่อยู่อาศัยหลักของแพนด้ายักษ์: เป็นที่อยู่อาศัยของประชากรแพนด้ายักษ์กว่าร้อยละ 30 ของประชากรแพนด้าป่าทั่วโลก และเป็นพื้นที่ที่สำคัญที่สุดสำหรับการเพาะพันธุ์แพนด้าในกรง.
ความหลากหลายทางชีวภาพที่โดดเด่น: เป็นหนึ่งในพื้นที่ที่มีพืชพรรณอุดมสมบูรณ์ที่สุดในเขตอบอุ่นของโลก โดยมีพืชประมาณ 5,000-6,000 ชนิด ในกว่า 1,000 สกุล.
ถิ่นที่อยู่ของสัตว์ใกล้สูญพันธุ์อื่นๆ: เป็นที่หลบภัยสำหรับสัตว์ใกล้สูญพันธุ์ระดับโลก เช่น แพนด้าแดง, เสือดาวหิมะ และเสือลายเมฆ.
ระบบนิเวศที่หลากหลาย: ครอบคลุมพื้นที่จากป่ากึ่งเขตร้อนไปจนถึงเขตอัลไพน์ และยอดเขาที่มีธารน้ำแข็งปกคลุม ด้วยความสูงที่แตกต่างกันถึง 5,670 เมตร.
การอนุรักษ์เชิงรุก: มีความพยายามในการปิดโรงไฟฟ้าพลังน้ำขนาดเล็กและปรับปรุงการบริหารจัดการเพื่อจัดตั้งอุทยานแห่งชาติแพนด้ายักษ์ ซึ่งบ่งชี้ถึงความมุ่งมั่นในการอนุรักษ์.
สถานะการอนุรักษ์: จากการประเมินสถานะการอนุรักษ์ของ IUCN ในเดือนธันวาคม คริสต์ศักราช 2020 (พุทธศักราช 2563) พบว่าอยู่ในระดับ "ดี แต่มีข้อกังวลบางประการ" (Good with some concerns) ซึ่งสะท้อนถึงความท้าทายต่อเนื่องในการจัดการกับภัยคุกคามต่างๆ เช่น การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ การท่องเที่ยวจำนวนมาก การลักลอบล่าสัตว์ การตัดไม้ทำลายป่า การทำเหมือง และความขัดแย้งระหว่างมนุษย์กับสัตว์ป่า.

คู่มือและข้อบังคับสำหรับผู้เยี่ยมชม (Visitor Guide and Regulations)

การเยี่ยมชมเขตรักษาพันธุ์แพนด้ายักษ์เสฉวน โดยเฉพาะอย่างยิ่งที่ศูนย์วิจัยและเพาะพันธุ์แพนด้ายักษ์เฉิงตู (Chengdu Research Base of Giant Panda Breeding) กำหนดให้ผู้เยี่ยมชมปฏิบัติตามข้อกำหนดและกฎระเบียบที่เข้มงวดเพื่อความปลอดภัยของทั้งผู้เยี่ยมชมและสัตว์.

การเข้าชมและการจอง:

ผู้เยี่ยมชมทุกคนต้องทำการจองออนไลน์โดยใช้ชื่อจริงและแสดงบัตรประจำตัวที่ถูกต้องเพื่อเข้าชม.
ผู้สูงอายุ 60 ปีขึ้นไป หรือเด็กอายุต่ำกว่า 6 ปี หรือสูงไม่เกิน 1.3 เมตร สามารถเข้าชมได้โดยไม่ต้องจอง แต่ต้องแสดงบัตรประจำตัวตัวจริง.
สามารถจองตั๋วล่วงหน้าได้สูงสุด 14 วัน และการจำหน่ายจะสิ้นสุดเมื่อถึงจำนวนโควตารายวันที่กำหนด.
การคืนเงินสำหรับตั๋วที่ไม่ได้ใช้สามารถทำได้ก่อนเวลา 17:00 น. ของวันเข้าชมโดยไม่มีค่าธรรมเนียม และมีค่าธรรมเนียมบริการร้อยละ 20 สำหรับการคืนเงินที่ร้องขอภายใน 7 วันหลังเวลา 17:00 น. ของวันเข้าชม.

เวลาทำการ:

เดือนพฤศจิกายน - กุมภาพันธ์: เปิดให้เข้าชมช่วงเช้า 08:00 น. - 12:00 น., ช่วงบ่าย 12:00 น. - 16:30 น. และปิดให้บริการเวลา 17:30 น.
เดือนมีนาคม - ตุลาคม: เปิดให้เข้าชมช่วงเช้า 07:30 น. - 12:00 น., ช่วงบ่าย 12:00 น. - 17:00 น. และปิดให้บริการเวลา 18:00 น.

ข้อควรปฏิบัติและข้อควรระวังทั่วไป:

ควรดูแลสัมภาระส่วนตัว และนำสเปรย์กันยุงติดตัวไปด้วยหากจำเป็น.
รักษาระยะห่างอย่างน้อย 3 เมตร จากสัตว์ที่ปล่อยเดินในพื้นที่และแพนด้าแดง.
ห้ามปีนป่ายหรือยืนบนราวกันตก หรือเข้าถึงพื้นที่อันตราย.
ผู้สูงอายุ เด็กเล็ก สตรีมีครรภ์ และผู้ที่มีปัญหาด้านการเคลื่อนไหว ต้องมีผู้ใหญ่ดูแล.
รักษาสความเงียบระหว่างการเยี่ยมชม และหลีกเลี่ยงการใช้แฟลชในการถ่ายภาพ.
ห้ามทิ้งขยะ ถ่มน้ำลาย ให้อาหารสัตว์ และพฤติกรรมอื่นๆ ที่อาจเป็นอันตรายต่อสัตว์โดยเด็ดขาด.
ห้ามใช้โดรน สเกต สเกตบอร์ด สกูตเตอร์ สกูตเตอร์ทรงตัว และจักรยานภายในอุทยาน.
ห้ามเดินบนสนามหญ้า และห้ามเก็บพืชต่างๆ เช่น หน่อไม้.
ห้ามขีดเขียนหรือวาดภาพบนสิ่งอำนวยความสะดวกสาธารณะ.
ห้ามกิจกรรมที่ผิดกฎหมายหรือก่อกวนการครอบครองวัตถุอันตราย การสูบบุหรี่ หรือการใช้เปลวไฟ.
ห้ามถ่ายทอดสด การถ่ายทำเชิงพาณิชย์ หรือกิจกรรมที่คล้ายกันโดยไม่ได้รับอนุญาต.

สวัสดิภาพสัตว์และการปิดพื้นที่ชั่วคราว:

เพื่อสวัสดิภาพของสัตว์ บางพื้นที่อาจมีการปิดชั่วคราว ตัวอย่างเช่น No. 6 Giant Panda Villa จะปิดทุกวันจันทร์ (ยกเว้นวันหยุดนักขัตฤกษ์) เพื่อให้สัตว์ได้พักผ่อนหมุนเวียน.
พิพิธภัณฑ์แพนด้ายักษ์เฉิงตู และพิพิธภัณฑ์ศิลปะแพนด้า ปิดทุกวันจันทร์เพื่อการบำรุงรักษา (ยกเว้นวันหยุดนักขัตฤกษ์).
หอคอยแพนด้า ปิดทุกวันอังคารเพื่อการบำรุงรักษา (ยกเว้นวันหยุดนักขัตฤกษ์) และอาจปิดเนื่องจากสภาพอากาศไม่เอื้ออำนวย.
สัตว์อาจไม่อยู่ในพื้นที่กลางแจ้ง เนื่องจากมีอิสระในการเข้าถึงพื้นที่ในร่มและกลางแจ้ง.

ผลที่ตามมาจากการประพฤติผิด: ศูนย์วิจัยและเพาะพันธุ์แพนด้ายักษ์เฉิงตู มีกลไกการจัดการพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมของผู้เยี่ยมชม. ผู้เยี่ยมชมที่มีพฤติกรรมไม่เหมาะสม เช่น การโยนสิ่งของใส่แพนด้า (เช่น ซองขนม, ขวดน้ำ, ซังข้าวโพด, หน่อไม้), การช่วยเด็กปีนรั้ว, หรือการทิ้งขยะ อาจถูกลงโทษตั้งแต่การตักเตือนอย่างจริงจังไปจนถึงการห้ามเข้าเขตรักษาพันธุ์เป็นเวลาหนึ่งปีหรือตลอดชีวิต.

โครงการอาสาสมัคร: ฐานแพนด้าบางแห่งในเสฉวน เช่น ฐานแพนด้าตูเจียงเยี่ยน (Dujiangyan Panda Base), ฐานแพนด้าปี้เฟิงเสีย (Bifengxia Panda Base) และฐานแพนด้าวาลองเสิ่นซู่ผิง (Wolong Shenshuping Panda Base) มีโครงการอาสาสมัครให้บริการ. โดยทั่วไปผู้สมัครต้องมีอายุระหว่าง 12 ถึง 65 ปี และต้องยื่นใบสมัครพร้อมแบบฟอร์มการตรวจสุขภาพล่วงหน้า. โปรดทราบว่าประสบการณ์การกอดแพนด้าไม่เปิดให้บริการตั้งแต่ปีคริสต์ศักราช 2023 (พุทธศักราช 2566).

บทสรุป (Conclusion)

เขตรักษาพันธุ์แพนด้ายักษ์เสฉวน-กลุ่มเทือกเขาวาลอง เป็นแหล่งมรดกโลกทางธรรมชาติที่มีความสำคัญอย่างยิ่งยวด ไม่เพียงแต่ในฐานะแหล่งที่อยู่อาศัยที่สำคัญที่สุดของแพนด้ายักษ์ ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของการอนุรักษ์ระดับโลก แต่ยังเป็นพื้นที่ที่มีความหลากหลายทางชีวภาพอันน่าทึ่ง. การขึ้นทะเบียนเป็นแหล่งมรดกโลกในปีคริสต์ศักราช 2006 (พุทธศักราช 2549) ภายใต้เกณฑ์ (x) ตอกย้ำถึงคุณค่าสากลอันโดดเด่นในการปกป้องถิ่นที่อยู่ของสัตว์ใกล้สูญพันธุ์และระบบนิเวศที่มีความอุดมสมบูรณ์สูง. การอนุรักษ์พื้นที่แห่งนี้จึงไม่เพียงแต่เป็นการรักษา "สมบัติของชาติ" ของจีนเท่านั้น แต่ยังเป็นการมีส่วนร่วมที่สำคัญต่อความยั่งยืนของความหลากหลายทางชีวภาพของโลกอีกด้วย. แม้จะต้องเผชิญกับความท้าทายต่างๆ อย่างต่อเนื่อง แต่ความมุ่งมั่นในการจัดการและการปกป้องยังคงเป็นสิ่งสำคัญเพื่อให้มั่นใจว่าแพนด้ายักษ์และสัตว์ป่าอื่นๆ จะยังคงดำรงอยู่ต่อไปในอนาคต.