CT51 ระบบสารสนเทศในการบริหารจัดการอุตสาหกรรม

ลิขสิทธิ์ © พ.ศ.2551 กรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่

ผู้เขียน ผศ.ดร.สุวรรณี อัศวกุลชัย

การประยุกต์ระบบสารสนเทศในการบริหารจัดการอุตสาหกรรม โดยเฉพาะในการบริหารจัดการโลจิสติกส์และโซ่อุปทาน ดังแสดงในรูปที่ 1 ซึ่งแนวคิดการบริหารจัดการที่ให้ความสำคัญกับการเชื่อมโยงธุรกิจเข้าด้วยกันครอบคลุมตั้งแต่ต้นน้ำ (Upstream) ถึงปลายน้ำ (Downstream) เริ่มจาก Supplier จนถึงผู้บริโภค กล่าวคือตั้งแต่ผู้จำหน่ายวัตถุดิบ ฝ่ายจัดซื้อ (เพื่อช่วยจัดหาการรับคำสั่งซื้อ) ฝ่ายวางแผน ผู้ผลิต (เพื่อช่วยการวางตารางผลิต) การจัดการสินค้าคงคลัง ฝ่ายขายและการตลาด ผู้แทนจำหน่าย (เพื่อช่วยในการจัดการคลังสินค้า) รวมถึงการบริหารงานขนส่ง จนกระทั่งถึงผู้บริโภครายสุดท้าย และการบริการลูกค้า

เทคโนโลยีสารสนเทศ (Information Technology) มีบทบาทสำคัญในการดำเนินธุรกิจ นำไปสู่การเปลี่ยนพฤติกรรมของผู้ประกอบการในการบริหารงานขององค์กร กระบวนการทางธุรกิจแบบใหม่ถูกสร้างและควบคุมโดยใช้คอมพิวเตอร์เป็นเครื่องมือหลักในการเชื่อมโยงสารสนเทศระหว่างหน่วยงาน ภายในและภายนอกองค์กร ส่งผลให้ความสามารถในการสื่อสารควบคุม ตลอดจนการประมวลผลเพื่อตัดสินใจเป็นไปอย่างถูกต้องและรวดเร็ว

รูปที่ 1 การเชื่อมโยงสารสนเทศระหว่างหน่วยงานภายในและภายนอกองค์กร

จากรูปที่ 1 แสดงกิจกรรมต่างๆ ภายในโซ่อุปทานที่มีการเชื่อมโยงและแลกเปลี่ยนข้อมูลข่าวสารซึ่งกันและกัน (Information Flow) ซึ่งองค์ประกอบหลักของการจัดการโซ่อุปทานจะแบ่งออกเป็น 3 ส่วน คือ

1. เครือข่ายของผู้ขายหรือผู้ส่งมอบ (Supplier Network)
2. อุตสาหกรรมการผลิต (Manufactures)
3. เครือข่ายของลูกค้า (Customer Network)

สำหรับผู้ประกอบการอุตสาหกรรม ระบบสารสนเทศในการบริหารจัดการอุตสาหกรรมที่กำลังได้รับความนิยม อาทิ ระบบการวางแผนทรัพยากรขององค์กร (Enterprise Resource Planning: ERP) คือ ระบบที่ใช้ในการจัดการและวางแผนการใช้ทรัพยากรต่างๆ ขององค์กร โดยเป็นระบบที่เชื่อมโยงระบบงานขององค์กรและเชื่อมโยงข้อมูลจากทุกแผนกที่เกี่ยวข้องเข้ามาสู่ฐานข้อมูลศูนย์กลาง ตั้งแต่การรวบรวมข้อมูลการสั่งสินค้าของลูกค้า การสั่งซื้อของลูกค้าผ่านตัวแทนขาย จนกระทั่งขั้นตอนของการส่งสินค้าและเก็บเงิน โดยจะทำให้บริษัทดำเนินการได้ง่ายขึ้น และยังสามารถตรวจสอบสถานะการดำเนินงานได้ ซึ่งเป็นการประสานกันระหว่างกระบวนการ ตั้งแต่การผลิต การเก็บรักษาสินค้า จนถึงการขนส่งสินค้าให้ลูกค้าไปยังที่หมายปลายทางที่ต่างกันในเวลาเดียวกันได้ โดยช่วยให้การวางแผนและบริหารทรัพยากรขององค์กรมีประสิทธิภาพ ทั้งยังช่วยลดเวลาและขั้นตอนการทำงาน

         อย่างไรก็ตาม ซอฟต์แวร์ ERP ราคาค่อนข้างสูง ไม่เหมาะกับธุรกิจที่เพิ่งจะเติบโต สำหรับ SMEs สามารถเลือกใช้งานซอฟท์แวร์ย่อยๆ ที่แบ่งเป็นโมดูลทีละส่วนก่อนได้ เช่น ระบบบัญชี ระบบสินค้าคงคลัง เป็นต้น หรืออาจใช้โปรแกรม Microsoft Excel ในการจัดการแทนที่จะเป็นโปรแกรมสำเร็จรูปที่อาจมีราคาแพง จะเห็นได้ว่า ERP มีประโยชน์สำหรับธุรกิจตั้งแต่ขนาดย่อมไปจนถึงธุรกิจขนาดใหญ่

สำหรับอุตสาหกรรมเซรามิก กรณีของผลิตภัณฑ์ของใช้บนโต๊ะอาหาร หรือของชำร่วย และเครื่องประดับ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นอุตสาหกรรมขนาดเล็ก ยังขาดการเชื่อมโยงสารสนเทศระหว่างองค์กร รวมไปถึงขาดนโยบายและเครื่องมือที่เหมาะสมในเรื่องการจัดการสินค้าคงคลัง ส่วนผลิตภัณฑ์กระเบื้องบุพื้น บุผนัง ส่วนใหญ่เป็นอุตสาหกรรมขนาดกลางและขนาดใหญ่ก็ยังขาดการเชื่อมโยงสารสนเทศระหว่างองค์กรเช่นเดียวกัน สำหรับผลิตภัณฑ์เครื่องสุขภัณฑ์ ซึ่งเป็นอุตสาหกรรมขนาดใหญ่ ได้มีการเชื่อมโยงสารสนเทศในโซ่อุปทานระหว่างโรงงานกับผู้จัดจำหน่ายทุกสาขา ส่งผลต่อความสามารถในการตอบสนองความต้องการของลูกค้า กล่าวคือ ผู้ผลิต คือ โรงงาน พัฒนาระบบฐานข้อมูลภายใต้ Oracle เชื่อมโยงกับระบบ SAP ของผู้จัดจำหน่ายทุกสาขา ทำให้โรงงานสามารถเช็กสต็อกสินค้าว่าสาขาไหนมีเหลือเท่าไร หรือสินค้าตัวใดขาดอยู่ นอกจากนี้ยังสามารถควบคุมระบบการผลิต การทำโปรโมชั่นสินค้าที่ต้องการยอดขายสูง อีกทั้งยังช่วยดูแลเรื่องระบบข้อมูลให้ง่ายขึ้น สามารถจัดการระบบต่างๆ ในองค์กรให้มีมาตรฐานมากขึ้น

ดังนั้น สิ่งที่อุตสาหกรรมเซรามิกส่วนใหญ่สามารถดำเนินการได้ คือการรวมกลุ่มของผู้ประกอบการ ซึ่งอาจจะเป็นการรวมกลุ่มผู้ประกอบการ SMEs ด้วยกัน หรือผู้ประกอบการ SMEs กับบริษัทผู้ซื้อขนาดใหญ่ การบริหารกลุ่มวิสาหกิจเครือข่ายและการเชื่อมโยงเป็นการบูรณาการที่เกิดการร่วมมือตั้งแต่การวางแผนการผลิต ทั้งส่วนของวัตถุดิบ ผลิตภัณฑ์ และการบริการของกลุ่มอย่างมีประสิทธิภาพและรวดเร็วให้แก่ลูกค้า การเชื่อมโยงของระบบการผลิตและบริการ เป็นการเชื่อมโยงของระบบสารสนเทศและฐานข้อมูลของผู้ประกอบการต่างๆ เช่น ระบบการจัดซื้อ จัดหาวัตถุดิบ การติดต่อข้อมูลข่าวสารของผลิตภัณฑ์การผลิต การจัดส่ง การจัดซื้อ ผ่านระบบเครือข่ายเทคโนโลยีสารสนเทศ นับเป็นการร่วมมืออย่างบูรณาการของผู้ประกอบการในกลุ่ม ให้มีความต่อเนื่องเสมือนหนึ่งเป็นผู้ประกอบการเดียวกัน

ประโยชน์ของการเชื่อมโยงสารสนเทศระหว่างองค์กร

จากความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีสารสนเทศ สามารถเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันโดยเฉพาะการบูรณาการกระบวนการทำงานระหว่างองค์กร ที่เรียกว่า Interagency Management ในรูปแบบ Collaborative Approach เพื่อให้คู่ค้าในโซ่อุปทานสามารถแลกเปลี่ยนและร่วมใช้สารสนเทศ โดยมีเทคโนโลยีที่สำคัญอย่างอินเทอร์เน็ตและเอ็กทราเน็ตสนับสนุนกระบวนการโซ่อุปทาน และการบูรณาการในรูปแบบ B2B (Business-to-Business) ซึ่งรูปแบบความร่วมมือหรือการทำงานร่วมกันและเกิดประโยชน์ดังต่อไปนี้

1. มีการประสานและทำงานร่วมกัน (Collaborative) มากขึ้น ทำให้เกิดการพัฒนารูปแบบนวัตกรรมที่หลากหลาย จากการปฏิสัมพันธ์ระหว่างฝ่ายงาน (Functional Departments) รวมทั้งการมีส่วนร่วมของคู่ค้าและลูกค้า ตลอดจนหน่วยงานสนับสนุนภายนอก
2. ลดระดับการจัดเก็บสินค้าคงคลัง (Overstock and Storage Stock) และความล้าสมัยของสินค้า (New Goods) เนื่องจากการเชื่อมโยงและประสานงานกับคู่ค้าอย่างใกล้ชิด ทำให้ได้รับสารสนเทศของอุปสงค์ ตลอดทั้งโซ่อุปทาน ทำให้สามารถกำหนดการต่างๆ อาทิ การส่งมอบให้กับลูกค้าได้อย่างแม่นยำ เป็นต้น
3. ลดค่าใช้จ่ายในการสื่อสาร ซึ่งต่อเนื่องไปถึงต้นทุนการให้บริการลูกค้า เนื่องจากการเชื่อมต่อผ่านเครือข่ายอินเทอร์เน็ตทำให้การบริหารความสัมพันธ์กับลูกค้า (Customer Relationship Management) ดีขึ้น กล่าวคือคู่ค้าในโซ่อุปทานสามารถเข้าถึงส่วนลูกค้า (Customer Segments) ใหม่ รวมทั้งการรักษากลุ่มลูกค้าเดิม ด้วยการสนับสนุนการปฏิสัมพันธ์ ทำให้สามารถพัฒนาความร่วมมือกันภายใน (Internal Collaboration) อย่างบูรณาการ โดยเฉพาะกระบวนการทำงานระหว่างฝ่ายงานภายในองค์กร ที่เรียกว่า “Cross-functional Team” โดยเฉพาะระหว่างฝ่ายโลจิสติกส์กับการตลาด และทำให้เกิดการเพิ่มผลิตภาพ อาทิ ลดรอบเวลาการทำงาน (Cycle Time Reduction) ลดรอบระยะเวลาการทำงานของกระบวนการเติมเต็มคำสั่งซื้อ (Order Fulfillment Cycle Time) ลดช่วงเวลานำ (Lead Time) ของการจัดซื้อ ลดความผิดพลาด และลดระดับคลังสินค้า เป็นต้น
4. พัฒนาความร่วมมือกันระหว่างองค์กร (Interagency Collaboration) เป็นการร่วมมือในการทำงานระหว่างหน่วยงานภายในหรือองค์กรภายนอก เช่น การพัฒนาระบบการผลิตแบบทันเวลาพอดี (Just-in-time) หรือ JIT ทำให้ช่วยลดข้อจำกัดทางทรัพยากรและลดความสูญเปล่า รวมทั้งการร่วมวางแผนการผลิตกับผู้ส่งมอบอย่างใกล้ชิดในรูปแบบ “Supplier- Implant” จึงทำให้การพยากรณ์อุปสงค์แน่นอนขึ้น
5. พัฒนาความร่วมมือและการประสานงานทางอิเล็กทรอนิกส์ (Electronic Collaboration) ในธุรกิจระหว่างองค์กร (B2B) ในรูปแบบการทำธุรกรรมอัตโนมัติ (E-Commerce) เช่น การสั่งซื้อ การออกใบสำคัญทางการเงินใบจัดส่งสินค้า เป็นต้น
6. สามารถวางแผนพยากรณ์ร่วมกันและมีการเติมเต็ม (Collaborative Planning Forecasting and Replenishment) หรือ CPFR โดยปรับปรุงการประสานงานระหว่างผู้ซื้อและผู้จัดหา ซึ่งมีการพยากรณ์อุปสงค์และอุปทานเพื่อให้เกิดความสอดคล้องระหว่างผู้ซื้อกับผู้จัดหาและแสดงสารสนเทศบนเว็บไซต์ ทำให้คู่ค้าสามารถปรับปรุงข้อมูล นอกจากนั้น CPFR ยังมีบทบาทต่อกิจกรรมการรับคำสั่งซื้อการคลังสินค้าและแผนการจัดส่ง ซึ่งขณะนี้มีการใช้อย่างแพร่หลายในอุตสาหกรรมค้าปลีก (Retail Industry)

--------------------------------

สนใจบทความฉบับสมบูรณ์เพิ่มเติม ดาวน์โหลดที่เอกสารแนบด้านล่าง

สนใจบทความอื่นในชุดนี้คลิกดูได้ตามหัวข้อด้านล่าง

CT51 เอกสารเผยแพร่เรื่อง “การจัดการโลจิสติกส์เพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมอย่างยั่งยืน” ปี 2551

เอกสารเผยแพร่เรื่อง “การจัดการโลจิสติกส์เพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมอย่างยั่งยืน ปี 2551” จึงเป็นการนำบทความดังกล่าวที่น่าสนใจจำนวน 80 บทความ นำมาจัดทำเป็นรูปเล่มเพื่อเป็นอีกช่องทางหนึ่งที่สะดวกสำหรับผู้สนใจในการศึกษากรณีศึกษาความรู้ด้านโลจิสติกส์และโซ่อุปทาน หวังเป็นอย่างยิ่งว่าเอกสารนี้จะเป็นประโยชน์แก่ผู้อ่านให้สามารถนำไปประยุกต์ใช้ในองค์กรได้อย่างมีประสิทธิผล

 --------------------------------

ที่มา

เอกสารเผยแพร่เรื่อง “การจัดการโลจิสติกส์เพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมอย่างยั่งยืน” ปี 2551

โดย สำนักโลจิสติกส์ กรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่ 

CT51 โลจิสติกส์กับการบริหารงานโครงการ (ตอนที่ 2): การวางแผนโครงการ (Project Planning)

ลิขสิทธิ์ สำนักโลจิสติกส์

กรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่

ดร. พงษ์ธนา วณิชย์กอบจินดา

บทนำ

จากที่ได้กล่าวมาแล้วในเบื้องต้นจาก “โลจิสติกส์กับการบริหารโครงการ ตอนที่ 1” การแข่งขันทางธุรกิจได้ทวีความรุนแรงขึ้น ต้นทุนของปัจจัยพื้นฐานของการผลิต เช่น วัตถุดิบ ต้นทุนค่าแรงงานขั้นต่ำที่สูงขึ้น 230 บาท[1] ในเขตกรุงเทพมหานคร และปริมณฑล เช่น สมุทรปราการ สมุทรสาคร ปทุมธานี นนทบุรี เป็นต้น และต้นทุนด้านพลัง โดยเฉพาะราคาน้ำมันดีเซล[2]ที่ปรับตัวเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว ในระยะเวลา จาก เดือน มกราคม ถึง มิถุนายน 2551 โดยมีการปรับราคาเพิ่มขึ้นจากประมาณ 29 บาท จน ถึง ประมาณ 41 บาท ในปัจจุบัน (มิถุนายน 2552) จากสถานการณ์ข้างต้นนี้ได้ส่งผลกระทบซึ่งทำให้องค์กรต่าง ๆ มี ต้นทุนในการดำเนินงานที่สูงขึ้น ดังนั้นหากองค์กรธุรกิจไม่มีการวางแผน การกำหนดทิศทางขององค์กร หรือการกำหนดแนวทางในการปฏิบัติงานที่ดีไว้ล่วงหน้าอาจทำให้องค์กร ไม่สามารถดำเนินการไปจนบรรลุตามวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้ได้ ดังนั้น การวางแผนและการบริหารโครงการจึงเข้ามามีบทบาทสำคัญในการจัดสรร และการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่อย่างจำกัดของในแต่ละองค์กรนั้นให้เกิดประสิทธิภาพ อย่างสูงสุดเพื่อนำไปสู่การบรรลุเป้าหมายและความสำเร็จขององค์กร

จะเห็นได้ว่าโครงการให้สำเร็จลุล่วงไปด้วยดีและมีประสิทธิภาพทั้งในด้าน ต้นทุน คุณภาพ และให้อยู่ในกรอบระยะเวลาที่กำหนด ได้จะต้องอาศัยหลักของการจัดการโลจิสติกส์ ซึ่งก็คือ การจัดส่ง การบริหารงาน การควบคุมระบบจัดซื้อและส่งวัตถุดิบ ที่ถูกต้อง ถูกสถานที่ และถูกต้องตามเวลานัดหมาย เพื่อที่จะลดการสูญเสียอันเนื่องมาจากความผิดพลาด และการทำงานซ้ำซ้อน ซึ่งก็คือหลักการของการจัดการโลจิสติกส์ที่มีประสิทธิภาพนั้นเอง การบริหารโครงการจะประสบความสำเร็จนั้นจะต้องบริหารภายใต้กรอบของระยะเวลา คุณภาพ การวางแผนงานที่มีประสิทธิภาพ การจัดส่งที่ตรงตามเวลา การบริหารต้นทุนที่มีประสิทธิภาพ เป็นต้น ดังนั้นจึงสรุปได้ว่าการบริหารโครงการจะประสบความสำเร็จตามเป้าหมายได้จะต้องมีการบริหารจัดการ     โลจิสติกส์ที่มีประสิทธิภาพ

ฉะนั้นในการบริหารโครงการให้ประสบความเสร็จโดยใช้เทคนิคการจัดการโลจิสติกส์มาประยุกต์ใช้นั้นจะต้องประกอบด้วย กิจกรรมดังต่อไปนี้ 1) การวางแผนโครงการ (Project Planning); 2) การวางแผนการจัดซื้อ และการจัดส่งวัตถุดิบ (Raw Material Purchasing and Delivery); 3) การบริหารงานคุณภาพ และการประกันคุณภาพ; 4) การควบคุมและติดตามโครงการ; การควบคุมต้นทุน และงบประมาณ (Cost and Budget Control); 6) การจบโครงการ

การวางแผนโครงการ (Project Planning)

การวางแผนโครงการ (Project Planning) คือ ความพยายามในการวางแผน การกำหนดกลยุทธ์ล่วงหน้าหรือการคาดกการณ์ล่วงหน้า เกี่ยวกับกิจกรรมในการดำเนินงานต่าง ๆ ขั้นตอน การวางแผนด้านการเงินรายรับและค่าใช้จ่าย การวางแผนบุคลากร ภายในกรอบระยะเวลาการดำเนินงานที่กำหนดไว้หรือในโครงการ รวมถึงผลประโยชน์ที่จะได้รับ เมื่อเปรียบเทียบกับ หลักของการจัดการโลจิสติกส์ จะต้องมีการวางแผน การจัดส่ง การบริหารงาน การควบคุมระบบจัดซื้อและส่งวัตถุดิบ ที่ถูกต้อง ถูกสถานที่ และถูกต้องตามเวลานัดหมาย การร่วมกันคาดการณ์ การพยากรณ์ การรับสินค้า ซึ่งจะต้องมีการร่วมมือกันระหว่างผู้ผลิต ผู้บริโภค และผู้ขนส่ง รวมถึงการวางแผนในด้านการบริหารงานเชิงพฤติกรรมของกลุ่มองค์กรที่เกี่ยวข้อง และ รวมถึงหลักการกฎหมายและข้อบังคับต่าง ๆ (ดังแสดงในแผนภาพที่ 1) เพื่อให้ผู้บริหารและบุคลากรคาดคะเนทิศทางหรือสถานการณ์ที่อาจเปลี่ยนแปลงในอนาคต รวมถึงลดผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นจากการเปลี่ยนแปลงในอนาคต ซึ่งก็คือหลักการของการจัดการโลจิสติกส์ที่มีประสิทธิภาพนั้นเอง ดังที่ International Project Management Association (IMPA)[3] จึงได้ให้แนวทางในการวางแผนการบริหารโครงการอย่างมีประสิทธิภาพเพื่อเพิ่มศักยภาพในการแข่งขันซึ่ง IMPA ได้ใช้นิยามของการเพิ่มความสามารถนี้ ด้วยหลัก 3 ประการ คือ 1) Contextual Competence; 2) Behavioral Competence และ 3) Technical Competence ดังแสดงในแผนภาพที่ 2 เพื่อให้การบริหารโครงการในงานการจัดการโลจิสติกส์จะประสบความสำเร็จนั้นจะต้องบริหารภายใต้กรอบของระยะเวลา คุณภาพ การวางแผนงานที่มีประสิทธิภาพ การจัดส่งที่ตรงตามเวลา การบริหารต้นทุนที่มีประสิทธิภาพ

ซึ่งการการวางแผนโครงการนั้นได้มีวัตถุประสงค์หลัก 3 ประการดังนี้

1. เพื่อกำหนดแผนการปฏิบัติงานเพื่อให้บรรลุเป้าหมาย
2. เพื่อลดกระทบที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงจากทั้งจาก ปัจจัยภายใน เช่น การเข้าออกของบุคลากร และปัจจัยภายนอก เช่น การปรับตัวเพิ่มขึ้นของราคาน้ำมันอย่างรวดเร็ว การปรับอัตราดอกเบี้ย เป็นต้น
3. เพื่อเป็นการกำหนดคุณภาพและมาตรฐานของการทำงานเพื่อให้บรรลุความต้องการของลูกค้า

แผนภาพที่ 1 กิจกรรมต่าง ๆ ในการบริหารโครงการงานการจัดการโลจิสติกส์

แผนภาพที่ 2 แนวทางสู่ความสำเร็จในการวางแผนโครงการตามแนวทางปฏิบัติของ IMPA

ขั้นตอนของการวางแผนโครงการ

เนื่องจากในการบริหารงานนั้นมีลักษณะที่แตกต่างกันโดยเฉพาะการบริหารการจัดการโลจิสติกส์ เช่น การบริหารงานขนส่งและกระจายสินค้า การบริหารคลังสินค้า หรือแม้กระทั่งงานบริหารจัดการเอกสารต่าง เป็นต้น จึงเป็นการยากที่จะกำหนดวิธีการลงไปอย่างตายตัวว่าในงานในแต่ละแบบจะมีต้นแบบหรือแบบอย่างการทำงานอย่างไร และงานในแต่ละแบบก็เกิดในทั้งเวลา สถานที่ และปัจจัยองค์ประกอบที่แตกต่างกัน แต่อย่างไรก็ตามในการบวนการวางมักจะมีสิ่งที่เหมือนกันอยู่ก็คือ โครงการจะทำอะไร อย่างไร เมื่อไร มีการควบคุมและการตรวจติดตามอย่างไร และสุดซึ่งเป็นสิ่งสำคัญที่สุด โดยเฉพาะการบริหารงานโครงการงานด้านโลจิสติสติกส์ คือ การประเมินความพึงพอใจจากลูกค้า

ดังนั้นในการวางแผนโครงการจะประกอบด้วย ขั้นตอนพื้นฐาน ดังนี้

ขั้นตอนที่1       การกำหนดเป้าหมายโครงการ (Project Goal)

ในลำดับแรกของการบริหารโครงสิ่งที่ต้องกำหนดและเป็นปัจจัยที่สำคัญสู่ความสำเร็จนั่นก็คือ เป้าหมายของโครงการ ซึ่งผู้บริหารหรือผู้ที่เกี่ยวข้องเช่น ผู้บริหารโครงการ ลูกค้า เจ้าของทุนฯ จะต้องมีความมุ่งหมาย ความเข้าใจ และเป้าหมายเดียวกัน รวมถึงขอบเขตหน้าที่ความรับผิดชอบ ความชัดเจนในการได้แบ่งปันผลตอบแทน และความรับผิดชอบหากเกิดผลกระทบต่างๆ ที่อาจเกิดขึ้นกับโครงการ ซึ่งหลักสำคัญ 6 ประการที่จะทำให้โครงการบรรลุตามเป้าหมายสำหรับทุกโครงการนั่นคือ

1. ผลตอบแทนโครงการ/ความรับผิดชอบการเกิดผลกระทบด้านในลบต่างๆ
2. ขอบเขตและหน้าที่ความรับผิดชอบในโครงการ
3. โครงการเสร็จสิ้นสมบูรณ์ตามกรอบระยะเวลา
4. โครงการเสร็จสิ้นสมบูรณ์ตามกรอบงบประมาณ
5. โครงการเสร็จสิ้นสมบูรณ์ตามกรอบของระดับคุณภาพที่ได้กำหนดไว้
6. โครงการดำเนินการได้ตามแนวทางที่ผู้ว่าจ้างต้องการ

ขั้นตอนที่ 2 การกำหนดแผนแนวทางการดำเนินโครงการ (Project Deliverable)

จากนั้นนำเป้าหมายที่กำหนดไว้ดังขั้นตอนที่ 1 มากำหนดวิธีการปฏิบัติ โดยการสัมพันธ์กับกิจกรรมว่ากิจกรรมใดควรเกิดขึ้นก่อนและหลัง และกิจกรรมใดมีความสัมพันธ์กับกิจกรรมใดภายในระยะเวลาการเริ่มต้นและจบ และงบประมาณรวมถึงการเบิกจ่ายในการดำเนินโครงการที่สัมพันธ์กับกรอบระยะเวลารวมของโครงการ ดังแสดงในแผนภาพที่ 3

ขั้นตอนที่ 3  การกำหนดกรอบระยะเวลา (Project Schedule)

เมื่อได้ขั้นตอนต่างตามกรอบระยะเวลาและงบประมาณการเบิกจ่าย แล้วให้นำมาแสดงในรูปของตารางแผนการดำเนินการ (Gantt Chart) ดังแสดงในแผนภาพที่ 3

แผนภาพที่ 3 ตัวอย่างตารางและแผนการดำเนินงานภายกรอบระยะเวลาและแผนการงบประมาณการเบิกจ่ายของโครงการ

ขั้นตอนที่ 4      การวางแผนสนับสนุน (Supporting Plan)

ในการบริหารโครงการ โครงการไม่ประสบความสำเร็จหากขาดแผนการสนับสนุนที่ดี ซึ่งได้แก่ การกำหนดแผนการใช้ทรัพยากรและบุคลากร เพราะการดำเนินโครงการมันจะมีการเปลี่ยนแปลงการใช้อัตรากำลังคนอยู่เสมอทั้งในด้านพนักงานเข้าใหม่และลาออก หรือ การใช้ทรัพยากรบุคคลที่ไม่เท่ากันในแต่ละช่วง ดังนั้นผู้บริหารโครงการจะต้องมีแผนการเตรียมอัตราบุคลากร ให้มีใช้อย่างพอเพียงและมีประสิทธิภาพทั้งยังสามารถป้องการลาออกจากงานของบุคลากรหลังในการดำเนินการอีกด้วย การวางแผนบุคลากร ได้แสดงดังแผนภาพที่ 4 และ 5 ในการวางแผนบุคลากรยังนำมาใช้ประโยชน์ในกิจการโลจิสติกส์ได้อีกด้วย ยกตัวอย่างเช่น การวางแผน Outsource เนื่องจากบางกิจการอาจมีความจำเป็นที่จะต้อง Outsource แต่เพียงแค่บางช่วงซึ่ง หากผู้ประกอบการโลจิสติกส์นั้นสามารถวางแผนความต้องการบุคลากรได้ดี ก็จะสามารถรู้ได้อย่างแน่ชัดว่าจะต้องการ Outsource ปริมาณเท่าไร และเมื่อใด ซึ่งจะสามารถสร้างความได้เปรียบในด้านการบริหารต้นทุนให้ได้อย่างมีประสิทธิภาพและเพิ่มความสามารถในการแข่งขั้นได้อีกด้วย

แผนภาพที่ 4 ตารางการประมาณการใช้บุคลากร

แผนภาพที่ 5 แผนภาพแสดงปริมาณความต้องการใช้บุคคลากรรายเดือน

เนื่องจากในการบริหารโครงจะมีการร่วมมือระหว่างหน่วยงานต่างๆ ทั้งระหว่างภายองค์กร และภายนอกองค์กรดังนั้นผู้บริหารควรจะต้องมี การกำหนดผังองค์กร และผังการสื่อสารข้อมูลต่าง (Interface Matrix) รวมถึง Point of Contact (Communication Plan) เพื่อป้องกันความผิดพลาดดังแสดงในแผนภาพที่ 6 และ 7

แผนภาพที่ 6 Interface Matrix

แผนภาพที่ 7 Point of Contact ดัง Communication Plan ตามแผนภาพที่ 6

ในลำดับสุดท้ายแผนสนับสนุนในการวางแผนโครงที่สำคัญแผนสุดท้าย คือการวางแผนป้องกันความเสี่ยง (Risk Management Plan) เนื่องจากหนึ่งในวัตถุประสงค์หลักของการวางแผนโครงการก็คือการลดความเสี่ยงที่อาจจะเกิดในอนาคตในขณะที่โครงการดำเนินการ ซึ่งผู้ประกอบการจะคาดการณ์ความเสี่ยงที่จะเกิดขึ้นอนาคต ซึ่งการวางแผนป้องกันความเสี่ยงผู้ประกอบการอาจมองในรู้รูปของการวางงบประมาณโดยใช้หลักการของ “In worst case estimation” เช่น “จะต้องจ่ายมากที่สุดเท่าใด แล้วมีผลกระทบกับโครงการน้อยที่สุด” ในอนาคตหากราคาค่าน้ำมันเพิ่มขึ้นแล้วองค์กรจะมีโครงสร้างต้นทุนเท่าไร เปลี่ยนแปลงไปอย่างไร และจะสามารถแข่งขั้นได้ด้วยราคาเท่าใดดังดังอย่างในแผนภาพที่ 8 และสุดท้ายแผนการด้านการเตรียมบุคลากร เช่น หาก Key Staff ที่สำคัญลาออกไปร่วมงานกับบริษัทคู่แข่งในระหว่างโครงการยังดำเนินงานควรจะมีการวางแผนแก้ไขอย่างไร ควรมีการวางแผนฝึกบุคลากรแบบใด

แผนภาพที 8 ตัวอย่างตารางการประมาณผลกระทบของต้นการประกอบการขององค์กรต่อ

ผลกระทบการเพิ่มขึ้นของราคาน้ำมัน

[1] ประกาศคณะกรรมการค่าจ้างเรื่อง  อัตราค่าจ้างขั้นต่ำ กรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน available online at [http://www.labour.go.th/news/file/minimumWage.pdf]

[2] การปิโตรเลียมแห่งประเทศไทย available online at [http://www.pttplc.com/TH/nc_oi.aspx?]

[3] International Project Management Association (IMPA) available on at [http://www.ipma.ch/Pages/default.aspx]

--------------------------------

สนใจบทความฉบับสมบูรณ์เพิ่มเติม ดาวน์โหลดที่เอกสารแนบด้านล่าง

สนใจบทความอื่นในชุดนี้คลิกดูได้ตามหัวข้อด้านล่าง

CT51 เอกสารเผยแพร่เรื่อง “การจัดการโลจิสติกส์เพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมอย่างยั่งยืน” ปี 2551

เอกสารเผยแพร่เรื่อง “การจัดการโลจิสติกส์เพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมอย่างยั่งยืน ปี 2551” จึงเป็นการนำบทความดังกล่าวที่น่าสนใจจำนวน 80 บทความ นำมาจัดทำเป็นรูปเล่มเพื่อเป็นอีกช่องทางหนึ่งที่สะดวกสำหรับผู้สนใจในการศึกษากรณีศึกษาความรู้ด้านโลจิสติกส์และโซ่อุปทาน หวังเป็นอย่างยิ่งว่าเอกสารนี้จะเป็นประโยชน์แก่ผู้อ่านให้สามารถนำไปประยุกต์ใช้ในองค์กรได้อย่างมีประสิทธิผล

 --------------------------------

ที่มา

เอกสารเผยแพร่เรื่อง “การจัดการโลจิสติกส์เพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมอย่างยั่งยืน” ปี 2551

โดย สำนักโลจิสติกส์ กรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่ 

CT51 โลจิสติกส์กับการบริหารงานโครงการ…ตอนที่ 1

ลิขสิทธิ์ © พ.ศ.2551 กรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่

ผู้เขียน ดร. พงษ์ธนา วณิชย์กอบจินดา

 1. การบริหารโครงการ (Project Management)

ปัจจุบันการแข่งขันทางธุรกิจได้ทวีความรุนแรงขึ้น ซึ่งสืบเนื่องมาจากหลายปัจจัย เช่น การเปิดเขตการค้าเสรี การพัฒนาเทคโนโลยีอย่างรวดเร็วอันส่งผลต่อการขนส่งวัตถุดิบ การผลิต การขนส่งและกระจายสินค้าทำได้ง่ายกว่าในอดีต ผู้บริโภคจึงมีทางเลือกในการซื้อสินค้ามากขึ้น อย่างไรก็ตามเมื่อกระบวนการทางธุรกิจต่างๆ สามารถทำได้ง่ายขึ้นก็เท่ากับเป็นการสร้างโอกาสให้เกิดคู่แข่งมากขึ้นเป็นเงาตามตัว เกิดการแย่งชิงปัจจัยพื้นฐานของการผลิต เช่น วัตถุดิบ พลังงาน แรงงาน เป็นต้น ซึ่งทำให้องค์กรต่างๆ มีต้นทุนในการดำเนินงานที่สูงขึ้น หากองค์กรธุรกิจไม่มีการวางแผน การกำหนดทิศทางขององค์กร หรือการกำหนดแนวทางในการปฏิบัติงานที่ดีไว้ล่วงหน้า อาจทำให้องค์กรไม่สามารถดำเนินการไปจนบรรลุตามวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้ได้ ดังนั้น การวางแผนและการบริหารโครงการจึงเข้ามามีบทบาทสำคัญในการจัดสรรและใช้ทรัพยากรที่มีอยู่อย่างจำกัดในแต่ละองค์กรให้เกิดประสิทธิภาพอย่างสูงสุดเพื่อนำไปสู่การบรรลุเป้าหมายและความสำเร็จขององค์กร

โดยทั่วไปแล้วในการบริหารงานในรูปแบบต่างๆ จะต้องมีการดำเนินการทั้งงานอยู่ 2 ลักษณะ คือ 1) ที่ปฏิบัติประจำไม่มีระยะเวลากำหนด และ 2) งานในลักษณะโครงการ งานใน 2 ลักษณะนี้ได้มีบางส่วนที่คล้ายคลึงกัน ไม่ว่าจะเป็นการดำเนินการโดยบุคคลและการที่มีทรัพยากรที่จำกัด จึงจำเป็นต้องมีการวางแผน (Planning) การจัดการ (Management) และการควบคุมงบประมาณ (Budget Control) โครงการจะเป็นสิ่งที่แสดงถึงสำเร็จของกลยุทธ์ขององค์กร ข้อแตกต่างที่สำคัญระหว่างงานปฏิบัติประจำกับงานโครงการคือ งานที่ปฏิบัติประจำจะเป็นการทำงานไปเรื่อยๆ หลายๆ ครั้งโดยไม่มีจุดสิ้นสุด แต่การบริหารงานแบบโครงการนั้นจะเป็นการปฏิบัติแบบชั่วคราว (Temporary) เฉพาะเรื่อง (Unique) มีจุดเริ่มต้นและจุดสิ้นสุดเป็นวงจรชีวิตซึ่งวงจรของงานโครงการ[1] จะประกอบด้วย 1) การตั้งโครงการ หรือการวางแผนโครงการเบื้องต้น (Project Initiation) 2) การวางแผนโครงการ (Project Planning) 3) การดำเนินโครงการ (Project Execution) 4) การติดตามและควบคุมโครงการ (Project Monitoring and Control) และ 5) การจบโครงการ (Project Closure) ดังแสดงไว้ในแผนภาพที่ 1 และ 2 โดยขึ้นอยู่กับปัจจัยหลักที่สำคัญ คือ เวลา (Time) ต้นทุน (Cost) และคุณภาพ (Quality) ตัวอย่างเช่น การบริหารงานก่อสร้าง การต่อเรือ การสร้างเครื่องบิน หรือการผลิตในอุตสาหกรรมในกรณีที่มีคำสั่งซื้อเป็นครั้งๆ (Lot size) ความแตกต่างของการบริหารโครงการกับงานที่ปฏิบัติประจำได้แสดงในตารางที่ 1

ที่มา: Project Management Institute: PMI 2006

แผนภาพที่ 1 กิจกรรมที่เกิดขึ้นในโครงการและระยะเวลาของกิจกรรม

ที่มา: Project Management Institute: PMI 2006

แผนภาพที่ 2 รายละเอียดของแต่ละกิจกรรมที่เกิดขึ้นในการบริหารโครงการ

ตารางที่ 1.1 ความแตกต่างระหว่างงานโครงการและงานประจำ

ที่มา: Project Management Institute: PMI 2006

จากที่ได้กล่าวมา การดำเนินธุรกิจในปัจจุบันต้องอยู่ในกระแสของโลกาภิวัฒน์ ในสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงตลอดเวลา และค่อนข้างรวดเร็ว ทั้งจากภายในองค์กรและภายนอกองค์กรธุรกิจ ทำให้การบริหารองค์กรนั้นทำได้ยากลำบากขึ้น

ในอดีต เมื่อสภาพแวดล้อมเปลี่ยนแปลงหรือมีปัญหาขึ้น ผู้บริหารองค์กรได้พยายามหาทางแก้ไขปัญหาโดยวิธีต่างๆ เช่น ลดต้นทุนค่าใช้จ่าย กำหนดมาตรฐานการทำงานต่างๆ ให้สูงขึ้น หรือหันมาใช้เครื่องจักรกลทำงานแทนคนมากขึ้น เป็นการเพิ่มแรงกดดันให้ผู้บริหารระดับต่างๆ และพนักงานในองค์กรเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานให้สูงโดยใช้ทรัพยากรให้น้อยลง ซึ่งอาจทำให้เกิดความขัดแย้งระหว่างผู้บริหารระดับสูงกับสหภาพแรงงาน ปัญหาขวัญและกำลังใจในการทำงานของพนักงาน เป็นต้น

อย่างไรก็ตาม ผู้บริหารสมัยใหม่ได้ตระหนักว่าแรงกดดันที่มีต่อองกรธุรกิจแตกต่างไปจากอดีต วีธีการแก้ปัญหาขององค์กรโดยอาศัยมาตรการต่างๆ ในอดีต เช่น การลดกำลังคน อาจจะกระทบผลงานหรือระดับกำไรของกิจการ การนำเครื่องจักรขนาดใหญ่มาใช้แทนแรงงานคน บางครั้งก็ไม่ใช่เป็นคำตอบที่ดีที่สุดเสมอไป แต่น่าจะมีทางเลือกอื่นอีกในการแก้ไขปัญหาซึ่งก็คือการดำเนินงานในรูปของโครงการ จึงทำให้ต้องมีการบริหารโครงการเพื่อให้โครงการบรรลุวัตถุประสงค์ที่ต้องการ

2. การบริหารโครงการของงานโลจิสติกส์ (Logistics Project Management)

จากที่ได้กล่าวมาแล้วในหัวข้อข้างต้นว่า โครงการเป็นงานชั่วคราว มีกรอบระยะเวลา ต้นทุน และคุณภาพตามที่กำหนดไว้ ซึ่งภายในงานบริหารโครงการเช่นโครงการก่อสร้างนั้นย่อมต้องมีการกิจกรรมโลจิสติกส์เป็นส่วนประกอบหลักในการดำเนินงาน และเป็นกิจกรรมที่มีผลต่อความสำเร็จของโครงการด้วยกิจกรรมด้านโลจิสติกส์พบว่าการบริหารงานโลจิสติกส์[2] โดยทั่วไปประกอบไปด้วย 1) การวางแผน (Planning) 2) การดำเนินงาน (Implementation) และ 3) การตรวจสอบและควบคุม (Controlling and Monitoring) ซึ่งกระบวนการเหล่านี้มุ่งไปที่กิจกรรมในด้านโลจิสติกส์[3] ซึ่งเกี่ยวข้องกับควบคุมและตรวจประสิทธิภาพ การควบคุมการจัดเก็บ การให้บริการ การขนส่งและกระจายสินค้า ตัวอย่างของงานโลจิสติกส์ในงานโครงการเช่น โครงการก่อสร้างทางวิ่งรถไฟฟ้ายกระดับความเร็วสูง (Elevated Railway Track for High Speed Train) แสดงในแผนภาพที่ 3 ซึ่งในโครงการจะต้องประกอบด้วยกิจกรรมโลจิสติกส์ที่สำคัญ เช่น การขนส่งและกระจายหินรองทางรถไฟ (Ballast) ดังแผนภาพที่ 4 และในงานก่อสร้างสะพานซึ่งจำเป็นจะต้องลำเลียงชิ้นส่วนต่าง ๆ ของสะพานมาประกอบ

แผนภาพที่ 3 โครงการก่อสร้างรถไฟฟ้าความเร็วสูง

แผนภาพที่ 4 การขนส่งและกระจายหินรองทางรถไฟ (Ballast)

จากตัวอย่างดังที่กล่าวมาในเบื้องต้น พบว่าการจัดการด้านโลจิสติกส์เป็นกุญแจสำคัญสู่ความสำเร็จของการบริหารโครงการ เนื่องจากงานโครงการก่อสร้างขนาดใหญ่โดยเฉพาะระบบขนส่งมวลชน (Mass Rapid Transit: MRT) หรือสะพานข้ามแยกต่างๆ ในใจกลางเมืองขนาดใหญ่มีข้อจำกัดในเรื่อง 1) สถานที่สำหรับจัดเก็บวัสดุและวัตถุดิบ (Raw Material) เนื่องจากความแออัดของพื้นที่ และราคาค่าเช่าที่ดินที่มีราคาแพง ซึ่งหากทำการเช่าที่ดินในส่วนใจกลางเมืองจะส่งผลให้เกิดค่าใช้จ่ายที่สูงและกระทบต่องบประมาณโครงการ 2) การจัดส่งวัสดุและวัตถุดิบ เช่น ทางวิ่งของรถไฟฟ้าสำเร็จรูป (Track Plinth or Track Slab) และชิ้นส่วนสะพานทางวิ่ง (Box Girder or I-Beam) และ 3) เครื่องจักรที่ใช้ในการทำงาน เช่น รถเครนเคลื่อนที่ (Mobile Crane) ไม่สามารถนำมาทำงานในช่วงกลางวันได้เนื่องจากกีดขวางการจราจรที่แออัดในเวลากลางวัน ดังนั้นในหนึ่งวันการดำเนินโครงการในส่วนของงานหลักจะสามารถทำได้ในช่วงเวลากลางคืนเท่านั้น โดยมากจะอยู่ในช่วงหลัง 22.00 น. จนถึงประมาณ 03.00 น. ของวันถัดไป ดังแสดงในแผนภาพที่ 5

แผนภาพที่ 5 สถานที่กลางใจเมืองที่แออัดซึ่งเป็นอุปสรรคต่อการมีคลังจัดเก็บวัสดุ การขนส่งวัสดุ วัตถุดิบ    ที่ยากลำบาก รวมถึงการทำงานที่ยากลำบากของเครื่องจักรต่าง ๆ

จะเห็นได้ว่าโครงการให้สำเร็จลุล่วงไปด้วยดีและมีประสิทธิภาพทั้งในด้านต้นทุน คุณภาพ และให้อยู่ในกรอบระยะเวลาที่กำหนด ต้องอาศัยหลักของการจัดการโลจิสติกส์ที่มีประสิทธิภาพ ซึ่งก็คือ การจัดส่ง การบริหารงาน การควบคุมระบบจัดซื้อและส่งวัตถุดิบที่ถูกต้อง ถูกสถานที่ และถูกต้องตามเวลานัดหมาย ฉะนั้นโครงการที่ประสบความสำเร็จต้องบริหารภายใต้กรอบของระยะเวลา คุณภาพ การวางแผนงานที่มีประสิทธิภาพ การจัดส่งที่ตรงตามเวลา การบริหารต้นทุนที่มีประสิทธิภาพ เป็นต้น ดังนั้นจึงสรุปได้ว่าการบริหารโครงการจะประสบความสำเร็จตามเป้าหมายได้ต้องมีการบริหารจัดการโลจิสติกส์ที่มีประสิทธิภาพ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกิจกรรม 1) การวางแผนโครงการ (Project Planning) 2) การวางแผนการจัดซื้อและการจัดส่งวัตถุดิบ (Raw Material Purchasing and Delivery) 3) การบริหารงานคุณภาพและการประกันคุณภาพ 4) การควบคุมและติดตามโครงการ 5) การควบคุมต้นทุนและงบประมาณ (Cost and Budget Control) และ 6) การสิ้นสุดโครงการ ซึ่งจะกล่าวในส่วนต่อไป

(โปรดติดตามตอนที่ 2)

--------------------------------

สนใจบทความฉบับสมบูรณ์เพิ่มเติม ดาวน์โหลดที่เอกสารแนบด้านล่าง

สนใจบทความอื่นในชุดนี้คลิกดูได้ตามหัวข้อด้านล่าง

CT51 เอกสารเผยแพร่เรื่อง “การจัดการโลจิสติกส์เพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมอย่างยั่งยืน” ปี 2551

เอกสารเผยแพร่เรื่อง “การจัดการโลจิสติกส์เพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมอย่างยั่งยืน ปี 2551” จึงเป็นการนำบทความดังกล่าวที่น่าสนใจจำนวน 80 บทความ นำมาจัดทำเป็นรูปเล่มเพื่อเป็นอีกช่องทางหนึ่งที่สะดวกสำหรับผู้สนใจในการศึกษากรณีศึกษาความรู้ด้านโลจิสติกส์และโซ่อุปทาน หวังเป็นอย่างยิ่งว่าเอกสารนี้จะเป็นประโยชน์แก่ผู้อ่านให้สามารถนำไปประยุกต์ใช้ในองค์กรได้อย่างมีประสิทธิผล

 --------------------------------

ที่มา

เอกสารเผยแพร่เรื่อง “การจัดการโลจิสติกส์เพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมอย่างยั่งยืน” ปี 2551

โดย สำนักโลจิสติกส์ กรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่

CT51 โลจิสติกส์เพื่อรักษาสิ่งแวดล้อม (Green Logistics)

ลิขสิทธิ์ © พ.ศ.2551 กรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่

ผู้เขียน ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สุวรรณี อัศวกุลชัย

การบริหารด้วยระบบโลจิสติกส์ (Logistics)  เป็นกระบวนการเพิ่มประสิทธิภาพการบริหารจัดการการนำส่งสินค้าจากผู้ผลิตถึงผู้บริโภค  และช่วยเพิ่มขีดความสามารถให้แก่ภาคธุรกิจและอุตสาหกรรมทั้งในแง่การลดต้นทุนการผลิต  การสร้างมูลค่าเพิ่ม  การประหยัดพลังงาน  และการรักษาสิ่งแวดล้อมไปพร้อมกันด้วย ปัจจุบันในเวทีโลกได้ให้ความสำคัญกับปัญหาสิ่งแวดล้อม อาทิ มลภาวะในอากาศที่เกิดจากการขนส่ง การใช้พลังงานในกระบวนการผลิต และการใช้วัสดุด้านบรรจุภัณฑ์ การบริหารงานด้านโลจิสติกส์ สำหรับอุตสาหกรรมต่างๆ ส่วนใหญ่มุ่งเน้นเฉพาะการลดต้นทุนด้านโลจิสติกส์เพื่อเพิ่มขีดความสามารถทางการแข่งขัน ไม่ได้คำนึงถึงสิ่งแวดล้อม อย่างไรก็ตามในความเป็นจริงการลดต้นทุนด้านโลจิสติกส์ ก็นำไปสู่การลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม จึงได้มีการกล่าวถึง “Green Logistics” เพื่อสร้างภาพลักษณ์ขององค์กรมากยิ่งขึ้น ปัญหาสิ่งแวดล้อมโดยเฉพาะประเด็นการเปลี่ยนแปลงอากาศ (Climate Change) จากผลกระทบของภาวะโลกร้อน (Global Warming) และ Greenhouse effect

นอกจากนั้น มลพิษทางอากาศอันเนื่องมาจากก๊าซ Carbon dioxide (CO₂) เกิดจากการเผาผลาญน้ำมันในการขนส่งสินค้าจากรถบรรทุกชนิดต่างๆ การใช้ระบบการขนส่งในรูปแบบต่างๆ เช่น การใช้ศูนย์กระจายสินค้า (Distribution Center) สามารถทำให้จำนวนรอบในการขนส่งลดลง นำมาซึ่งต้นทุนขององค์กรที่ลดลง และประการสำคัญคือ มลภาวะที่ลดลงอย่างเห็นได้ชัด การทำ Repackaging และ Re-used Packaging ในศูนย์กระจายสินค้าก็เป็นอีกหนึ่งกิจกรรมที่สามารถเพิ่มประสิทธิภาพในการลำเลียงสินค้าบนพาหนะได้อย่างมีประสิทธิภาพสูงสุด ผลกระทบจากการขนส่งอย่างไม่มีระบบที่ดี นำมาซึ่งต้นทุนที่สูง ระยะเวลาการขนส่งที่เสียไปโดยเปล่าประโยชน์  และมลภาวะที่เกิดจาก Carbon dioxide (CO₂) ดังแสดงในรูปที่ 1

รูปที่ 1 ผลกระทบของการปลดปล่อยก๊าซ Carbon dioxide (CO₂)

จากรูปที่ 1 แสดงให้เห็นถึงผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมจากก๊าซ Carbon dioxide (CO2) ที่มีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้นเรื่อยๆ ผลที่เกิดขึ้นกับสิ่งแวดล้อมประการแรกคือ การเกิดภาวะเรือนกระจก (Greenhouse Effect) ซึ่งมีผลทำให้โลกร้อนขึ้นเรื่อยๆ (Global Warming)

ดังนั้น โลจิสติกส์จึงต้องเป็น “Green Logistics” ทั้งในส่วนที่เกี่ยวกับมลภาวะในอากาศที่เกิดจากการขนส่ง การประหยัดพลังงาน และการใช้วัสดุด้านบรรจุภัณฑ์ที่สามารถนำกลับมาใช้ได้ใหม่ (Recycle) การบริหารงานด้านโลจิสติกส์ จึงต้องให้ความสำคัญต่อกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับสิ่งแวดล้อม ทั้งในระดับประเทศและระดับนานาชาติ รวมทั้งของจำกัดของน้ำหนักสินค้าที่สามารถจะบรรทุกหรือบรรจุตู้คอนเทนเนอร์ (Container) ซึ่งในแต่ละประเทศจะแตกต่างกัน นอกจากนี้ การจัดการโลจิสติกส์จะต้องให้ความสำคัญต่อปัญหาอุบัติภัยที่จะมีต่อสังคมและการทำงานที่ปลอดภัย (Safety First) ของบุคคลที่เกี่ยวข้องในห่วงโซ่โลจิสติกส์และที่สำคัญจะต้องคำนึงถึงศีลธรรมและบรรษัทภิบาล (Good Corporate) ทั้งนี้ การค้าระหว่างประเทศ โดยเฉพาะกับประเทศตะวันตกได้ให้ความสำคัญกับ Reverse Logistics หรือโลจิสติกส์ย้อนกลับในการที่ผู้ขาย (Shipper) จะต้องรับผิดชอบในการขนส่งนำซากของเสียหรือวัสดุเหลือใช้กลับคืนประเทศของผู้ส่งออก

Green Logistics จึงได้เข้ามามีบทบาทในอุตสาหกรรมต่างๆ มากขึ้น ซึ่งสามารถนำมาประยุกต์ใช้ในกิจกรรมด้านโลจิสติกส์ตลอดโซ่อุปทาน ตั้งแต่อุตสาหกรรมต้นน้ำจนถึงปลายน้ำ เพื่อรักษาสิ่งแวดล้อม ดังมีรายละเอียดดังต่อไปนี้

กระบวนการจัดซื้อจัดหา การปรับปรุงสิ่งอํานวยความสะดวกทางการคา (Trade Facilitation Enhancement) เช่น การเชื่อมโยงระบบเทคโนโลยีสารสนเทศระหว่างองค์กร (B2B business) ดังแสดงในรูปที่ 2 เพื่อแลกเปลี่ยนข้อมูลในติดต่อสื่อสารทุกกระบวนการ ตัวอย่างระบบการสั่งซื้อสินค้าผ่านสื่ออิเล็กทรอนิกส์ (e-ordering) เช่น ระบบการสั่งซื้อสินค้าของบริษัทบุญถาวรที่เชื่อมโยงกับระบบของบริษัท อเมริกันสแตนดาร์ด บีแอนเค (ประเทศไทย) จำกัด ซึ่งเป็นระบบที่รวดเร็ว และทำให้ลดขั้นตอนด้านเอกสาร (paperless) ลงอย่างมาก รวมทั้งลดขั้นตอนความผิดพลาดในการผลิตด้วย ดังแสดงในรูปที่ 3

รูปที่ 2 ระบบ B2B business

รูปที่ 3 ระบบ e-ordering

สำหรับระบบการขายสินค้าผ่านสื่ออิเล็กทรอนิกส์ (e-commerce) ช่วยลดปริมาณเอกสาร และการเดินทางเพื่อรับส่งเอกสารได้เป็นอย่างมากเช่นเดียวกัน ซึ่งการลดปริมาณกระดาษที่ใช้ สามารถรักษาสิ่งแวดล้อมได้เป็นอย่างมาก ตั้งแต่การตัดต้นไม้เพื่อกระบวนการผลิตกระดาษ หรือแม้กระทั่งการนำกระดาษมาผลิตใหม่ ก็ยังคงใช้พลังงานเป็นอย่างมากเช่นเดียวกัน การพัฒนาธุรกิจโลจิสติกส (Logistics Service Internationalization) เช่น การใช้หลัก Global Sourcing มากขึ้น โดยหาวัตถุดิบจากแหล่งที่ถูกที่สุด และเปลี่ยนรูปแบบจากเดิมที่ผลิตตามการวางแผนของผู้ผลิต มาเป็นผลิตตามความต้องการของลูกค้ามากขึ้น และต้องนำเทคโนโลยีเข้ามาช่วย เช่น เทคโนโลยี RFID เพื่อให้ข้อมูลถูกต้อง แม่นยำ เพื่อการจัดส่งสินค้าถึงมือลูกค้าได้อย่างตรงเวลา รวดเร็ว และปลอดภัย  

กระบวนการผลิต โดยการปรับปรุงประสิทธิภาพระบบโลจิสติกสในภาคการผลิต (Business Logistics Improvement) เช่น การลดการใช้พลังงาน ตัวอย่างในอุตสาหกรรมเซรามิก การลดอุณหภูมิเตาเผา โดยที่ยังคงคุณภาพสินค้าดีเหมือนเดิม การนำความร้อนจากกระบวนการเผามาใช้ประโยชน์ ไม่ปล่อยความร้อนสู่สิ่งแวดล้อม การลดของเสียจากกระบวนการผลิต การนำน้ำดินกลับมาใช้ใหม่ให้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้ การบำบัดของเสียเพื่อสามารถนำกลับมาใช้ได้ใหม่ (Recycle) เป็นต้น

กระบวนการจัดการคลังสินค้า เช่น การนำบรรจุภัณฑ์กลับมาใช้ใหม่ การเคลื่อนย้ายสินค้าภายในคลังสินค้า ในการขนสินค้า และควรมีการวางแผนรับ-ส่งสินค้าภายในเพื่อไม่ให้รถ Folk lift วิ่งรถเปล่าในขากลับ เพื่อลดจำนวนเที่ยววิ่ง รวมทั้งลดการเกิด Double handling ทำให้ลดปริมาณพลังงานและน้ำมัน การพัฒนาศูนย์กระจายสินค้า เช่น จากเดิมมีคลังสินค้า 5 สาขา ก็เปลี่ยนเป็นศูนย์กระจายสินค้า1 ที่ เพื่อกระจายสินค้าให้กับ 5 สาขา ซึ่งนอกจากลดต้นทุนคลังสินค้าแล้ว ยังลดการขนส่งสินค้า และลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมในที่สุด นอกจากนั้นอาจใช้ระบบ Warehouse Management ช่วยดำเนินการ ดังแสดงในรูปที่ 4

รูปที่ 4 ระบบ Warehouse Management

กระบวนการขนส่ง การเพิ่มประสิทธิภาพระบบขนสงและโลจิสติกส (Transport and Logistics Network Optimization) การพัฒนาการขนส่ง และจราจรอย่างยั่งยืนท่ามกลางวิกฤต นอกจากจะเน้นเรื่องสมรรถนะ และประสิทธิภาพของระบบ ความสะดวกในการเข้าถึง และส่งเสริมความเสมอภาคในสังคมแล้ว ยังต้องการการขนส่งที่ใช้ทรัพยากรน้อย และส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมน้อย เช่น การวางแผนการขนส่งที่ดี เช่น การจัดเส้นทางการขนส่งที่สั้นที่สุด หรือรับ-ส่ง สินค้าในเส้นทางเดียวกัน การจัดเรียงสินค้าให้เต็มคันให้มากที่สุดเท่าที่จะมากได้ในการขนส่งในแต่ละเส้นทาง ทำให้สามารถขนส่งสินค้าได้ในปริมาณเท่าเดิมแต่สามารถลดจำนวนเที่ยวในการขนส่งลงได้ ส่งผลให้ลดปริมาณปลดปล่อยมลพิษทางอากาศ ช่วยลดมลพิษทางอากาศได้ การออกแบบรูปแบบการขนส่งแบบ Hub และ Spoke ดังแสดงในรูปที่ 5 ตัวอย่างในอุตสาหกรรมเซรามิก โรงงานผลิตขนาดเล็กจากหลายโรงงานในจังหวัดลำปาง เชียงใหม่ ส่งสินค้ามารวมกันที่ Hub ที่ลำปางและขนส่งโดยรถบรรทุก ไปยัง Spoke ที่จตุจักร กรุงเทพฯ เพื่อกระจายสินค้าต่อไป ทำให้ลดการขนส่งสินค้าไม่เต็มคัน เป็นต้น นอกจากนั้นในกระบวน Hub และ Spoke สามารถลดจำนวนรถเที่ยวเปล่าได้ เช่น รถบรรทุกรับเครื่องใช้ไฟฟ้าจากกรุงเทพฯ เพื่อไปส่งยังภาคเหนือ และรถบรรทุกคันดังกล่าวก็รับสินค้าเซรามิกกลับมายังจตุจักร เป็นต้น การจัดการระบบการขนส่งแบบศูนย์กลาง ทำให้ทราบความต้องการรถบรรทุกสินค้าทั้งขาไป-ขากลับ และสามารถจัดรถบรรทุกได้อย่างเป็นระบบ ทำให้ประหยัดพลังงานได้เป็นอย่างมาก ดังนั้นการพัฒนาระบบโครงสร้างพื้นฐานทางการขนส่งให้เชื่อมโยงกันอย่างสมบูรณ์แบบ ควบคู่ไปกับการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานทางการขนส่ง

รูปที่ 5 รูปแบบการขนส่งแบบ Hub และ Spoke

กล่าวโดยสรุป ภาครัฐควรต้องมีกำหนดยุทธศาสตร์เพื่อการวางแผนเพื่อนำไปสู่โลจิสติกส์เพื่อรักษาสิ่งแวดล้อม ในกระบวนการโซ่อุปทาน อาทิ การพัฒนาระบบคมนาคมขนส่ง ที่ส่งผลกระทบโดยตรงต่อวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของคนและสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะในแง่ของการก่อให้เกิดมลพิษ ซึ่งนำไปสู่ปัญหาคุณภาพชีวิต โดยแนวทางในการรักษาสมดุลในการพัฒนาที่เหมาะสม คือ การพัฒนาการขนส่งให้มีความความยั่งยืน (Sustainable Transportation) เพื่อสังคมและสิ่งแวดล้อม มุ่งเน้นการลดผลกระทบต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะประเด็นการลดมลพิษที่เกิดจากกิจกรรมภาคขนส่ง และเพิ่มคุณภาพชีวิตประชาชน รวมทั้งการพัฒนาโครงข่ายระบบขนส่งภายในประเทศโดยหลักการพิจารณาอุปสงค์ เพื่อให้เกิดการปรับเปลี่ยนรูปแบบการขนส่ง โดยมีการใช้พลังงานที่มีประสิทธิภาพดีขึ้น และเพื่อให้ประชาชนเข้าถึงระบบขนส่ง (สินค้า และคน-ขนส่งสาธารณะ) และการบริหารจัดการกระบวนการขนส่ง รวมทั้งการจัดการระบบการขนส่งแบบศูนย์กลาง การจัดการของเสีย ขยะและวัสดุเหลือใช้ เป็นต้น รวมถึงการปรับปรุงประสิทธิภาพการจัดการโลจิสติกส์ภายในภาคการผลิต โดยมุ่งเน้นพัฒนาบุคลากรให้มีความรู้ความเข้าใจในเรื่องโลจิสติกส์เพื่อนำไปพัฒนาในองค์กร รวมถึงการพิจารณาแก้ไขกฎหมายและกฎระเบียบต่างๆ ที่ไม่เอื้ออำนวยต่อการทำการค้าด้วย  

--------------------------------

สนใจบทความฉบับสมบูรณ์เพิ่มเติม ดาวน์โหลดที่เอกสารแนบด้านล่าง

สนใจบทความอื่นในชุดนี้คลิกดูได้ตามหัวข้อด้านล่าง

CT51 เอกสารเผยแพร่เรื่อง “การจัดการโลจิสติกส์เพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมอย่างยั่งยืน” ปี 2551

เอกสารเผยแพร่เรื่อง “การจัดการโลจิสติกส์เพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมอย่างยั่งยืน ปี 2551” จึงเป็นการนำบทความดังกล่าวที่น่าสนใจจำนวน 80 บทความ นำมาจัดทำเป็นรูปเล่มเพื่อเป็นอีกช่องทางหนึ่งที่สะดวกสำหรับผู้สนใจในการศึกษากรณีศึกษาความรู้ด้านโลจิสติกส์และโซ่อุปทาน หวังเป็นอย่างยิ่งว่าเอกสารนี้จะเป็นประโยชน์แก่ผู้อ่านให้สามารถนำไปประยุกต์ใช้ในองค์กรได้อย่างมีประสิทธิผล

 --------------------------------

ที่มา

เอกสารเผยแพร่เรื่อง “การจัดการโลจิสติกส์เพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมอย่างยั่งยืน” ปี 2551

โดย สำนักโลจิสติกส์ กรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่